Mijają trzy lata od wielkiej suszy, która w znacznym stopniu dotknęła większą cześć Polski. O ile, jeszcze w 2010 roku nasz kraj zmagał się z nadmiarem opadów i ogromną powodzią w południowo-wschodniej części Polski, o tyle w 2015 roku, notowano rekordowo niskie stany wód. Susze i powodzie w naszym klimacie nie są zjawiskiem obcym.
Z zapisków historycznych wynika, że zjawisko to (definiowane niejednolicie) wystąpiło:
w XIV wieku – 20 razy
w XV wieku – 25 razy
w XVI wieku – 19 razy
w XVII wieku – 24 razy
w XVIII wieku – 22 razy
w XIX wieku – 23 razy
w XX wieku – 24 razy – stan na 16.12.2011 roku na podstawie opracowania Pani Haliny Lorenc “Susze i opady maksymalne w Polsce”.
Począwszy od zimy 2014/15 do jesieni 2015 temperatura powietrza była wyższa od normy, a opady kształtowały się poniżej normy.
W sierpniu 2015 r. susza meteorologiczna objęła prawie cały obszar Polski na co wpłynął znaczny deficyt opadów, temperatura powietrza wyższa o ok. 4-5 stopni C od normy, wysoka ewapotranspiracja potencjalna.
W Polsce południowej i południowo-zachodniej deficyt opadów osiągnął maksymalne wartości odpowiadające warunkom suszy silnej i ekstremalnej i utrzymywał się do października 2015.
Począwszy od maja 2015 na tym obszarze wystąpiły niskie wartości przepływów, które w okresie sierpień-październik 2015 przybrały lokalnie charakter suszy ekstremalnej.
Na wielu stacjach wodowskazowych susza hydrologiczna osiągnęła maksymalne wartości zarówno pod względem deficytu przepływu jak również czasu trwania niżówki na tle wielolecia 1966-2014.
Zastosowanie wskaźników do oceny suszy pozwala na stosunkowo łatwą interpretację wyników w różnych warunkach klimatycznych i dla różnych przedziałów czasu.
Dobór odpowiedniego kroku czasowego jest kluczowym czynnikiem w analizie współwystępowania, zależności oraz cykliczności warunków wilgotnościowych meteorologicznych i hydrologicznych.
Źródło: “Susza hydrologiczna 2015 roku na tle wielolecia” Warszawa, 24.02.2016 r. Tamara Tokarczyk dr hab. inż., prof. IMGW PIB
Prawie każda susza posiada pewien cykl rozwoju polegający na stopniowym zwiększaniu się ujemnego bilansu wodnego, czyli powiększaniu się różnicy pomiędzy zasobami wodnymi jakiegoś obszaru a ich stratami. Poprzedza ją brak lub bardzo małe opady deszczu powodujące zmniejszanie się nie tylko zapasów wody hydrosfery ale
również zawartości pary wodnej w atmosferze. Stan ten jest określany, jako susza atmosferyczna.
Jeśli okres niedoborów opadów zbiegnie się z upałami i dodatkowo wzmożonymi prędkościami wiatru, wówczas wzrasta intensywność parowania, zaznacza się coraz dotkliwsze przesychanie powierzchniowych, a następnie w wyniku transpiracji roślin, głębszych warstw gleby, powodując wzrost natężenia suszy. Stan ten powoduje, że susza przeradza się w suszę glebową (rolniczą).
Przedłużający się w dalszym ciągu okres trwania niedoborów opadów może spowodować straty w zapasach wody w głębszych warstwach gleby i doprowadzić do suszy hydrologicznej (zmniejszenie odpływu wód gruntowych do wód powierzchniowych i zmniejszenie przepływu wody w rzekach).
Pierwsze symptomy suszy letniej pojawiają się już w okresie zimy i wczesną wiosną. Symptomem tym są utrzymujące się i zalegające przez dłuższe okresy prawie suche, bezopadowe antycyklony z niską temperaturą powietrza i często brakiem wcześniej utworzonej pokrywy śnieżnej. W takich sytuacjach nie ma procesu nagromadzania się
wilgoci w okresie zimy, jako rezerw wodnych w czasie utrzymywania się suszy letniej. Układy te blokują strefowy ruch atmosfery – utrudniają zachodni spływ wilgotnego i cieplejszego powietrza znad Atlantyku.
W okresie wiosny, lata i wczesnej jesieni okresy suszy związane są w zasadzie z podobnymi układami cyrkulacyjnymi co w zimie z ta jedynie różnicą, że w tym okresie roku na pogodę półkuli północnej, Europy i Polski decydujący wpływ wywiera oczywiście zmiana pozycji astronomicznej Ziemi, a tym samym rozkład wartości temperatury powietrza i rodzaju opadów oraz letni rozkład głównych układów barycznych.
Jak wykazuje analiza meteorologiczna lat suchych okresu 1951-2011, długotrwałość antycyklonalnych typów cyrkulacji oscylowała w granicach maksymalnych czasów ich zalegania tj. 7 do 27 dni bez przerwy.
Studia te wykazały także, że na przestrzeni ostatnich 30 lat nastąpiło przeorientowanie na obszarze Europy Środkowej, nie tylko zresztą w okresie lata, układów cyrkulacyjnych. Nastąpił spadek udziału cyrkulacji ze strumieniem zachodnim, natomiast wzrost występowania układów blokujących (wyżowych), które sprzyjają utworzeniu się południkowego przepływu mas powietrza przez obszar Europy i uniemożliwiają cyrkulację zachodnią.
Fazy rozwoju suszy glebowej charakteryzuje kompleks wskaźników agrometeorologicznych. W wyniku badan poświęconych stadiom rozwoju suszy i jej
negatywnych skutków dla rolnictwa, sadownictwa, leśnictwa określono charakterystykę warunków agrometeorologicznych wyróżniających cztery fazy rozwoju suszy glebowej:
1. brak objawów suszy
2. susza – utrudniony dostęp roślin do wody, a tym samym utrudniony ich wzrost i rozwój.
3. susza silna – rośliny więdną w ciągu dnia, w nocy odzyskują turgor,
4. susza głęboka – rośliny więdną trwale i w konsekwencji zasychają.
Niedobór opadów determinujący wystąpienie suszy atmosferycznej, może w określonych warunkach, głównie przy braku opadów przerywających suszę i dostatecznych zasobów retencyjnych, po okresie suszy atmosferycznej i glebowej (gruntowej), wywoływać opóźnioną suszę hydrologiczną, której efektem jest tzw. niżówka hydrologiczna.
Niżówka jest okresem występowania niskiego stanu wody i przepływu w rzekach, a rzeki zasilane są prawie wyłącznie wodami podziemnymi. Dla zidentyfikowania takiego okresu przyjmuje się pewien arbitralnie założony poziom (wartość przepływu), poniżej którego przepływy uznawane są za niżówkowe. Zgodnie z kryterium hydrologicznym, jako przepływ graniczny przyjmuje się zazwyczaj przepływ średni niski z wielolecia (ozn. SNQ).
O ile susza atmosferyczna i glebowa zanika stosunkowo szybko, po niewielkich nawet opadach, susza hydrologiczna trwa zwykle bardzo długo i może obejmować kilka sezonów hydrologicznych, a proces odbudowy zasobów wodnych wymaga obfitych i długotrwałych opadów deszczu lub śniegu.
Źródło: 1) 46 16.12.2011 r. Susze i opady maksymalne w Polsce
2) 45 2.-susza-hydrologiczna_ttokatczyk
3) Mapy sum opadów i anomalii sum opadów: http://klimat.pogodynka.pl/
4) Mapy KBW: http://www.susza.iung.pulawy.pl/