Pomnikowa morwa biała w Śmiałowicach. Najgrubsza na Dolnym Śląsku.

(artykuł edytowany i poprawiony 18.07.2022 r.) Śmiałowice to wieś położona w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie Marcinowice. Nazwa wsi pochodzi od nazwiska pierwszych właścicieli wsi, być może od wymienianego w dokumentach z 1336 r. Bogusława lub Bogusza von Schmellwitz. Zaraz po II wojnie światowej polskie władze spolonizowały niemiecką nazwę na Śmiłowice, a w roku 1947 na Śmiałowice. 

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków Śmiałowic wpisane są:

1) murowany kościół pw. św. Wawrzyńca, wzniesiony w połowie XIII wieku, o czym świadczy dwuwozówkowy układ cegieł widoczny na najstarszej, północnej ścianie świątyni, przebudowany w XVI w. i 1925 r.

2) zespół pałacowy:

• • pałac; pierwotnie dwór z XVI w., przebudowany na pałac przez oo. jezuitów w roku 1680, później w XIX w.

  • park, powstały po roku 1820.

Źródło: Wikipedia

Przy bramie kościelnej znajdują się: trzon kapliczki słupowej (niesłusznie nazywany pręgierzem) oraz dawne sakramentarium (określane obecnie jako kapliczka pokutna z piaskowca). Możemy też zapoznać się z historią kościoła dzięki zamontowanej tablicy informacyjnej.

Na zewnętrznych ścianach kościoła zachował się bogaty szereg epitafiów i tablic z inskrypcjami z lat 1452-1600.

Kościół św. Wawrzyńca jest wczesnogotycką budowlą z końca XIII wieku, rozbudowany około 1500 roku i przebudowany w XVIII wieku (m.in. poszerzono nawę i prezbiterium, dlatego ma asymetryczną bryłę).

Najznakomitszym zabytkiem we wnętrzu kościoła jest znajdująca się na lewo od wejścia, przytwierdzona do ściany płyta nagrobna Nicolausa von Seidlitz von Fürstenau oraz jego żony Anny zd. von Groecz, zmarłych około 1558 roku. Była to kiedyś płyta typu tumbowego z wyrytym napisem po obwodzie, ale na skutek niedopatrzenia lub ignorancji robotników wykonujących przebudowę kościoła w 1925 roku, przyklejono nad nią płytę inskrypcyjną dotycząca osób, których płytę przymocowano na zewnętrznej ścianie kościoła.

Więcej na ten temat można przeczytać w artykule pod poniższym linkiem: http://www.dokumentyslaska.pl/epitafia/miejscowosci/swidnica%20smialowice.html

Wewnątrz kościoła znajduje się cenne wyposażenie, np. gotycka figurka Matki Bożej z XV w., barokowe ołtarze z XVII w., drewniana chrzcielnica i ambona z XVII w.

Kościół jest orientowany (w architekturze sakralnej oznacza to celowe ustawienie budynku względem stron świata podyktowane względami religijnymi) i ma półkolistą absydę oraz wieżę z ośmiobocznym hełmem iglicowym oraz półkoliste okna.

Na temat unikatowości tego zabytku polecam również przeczytać tekst Marka Stadnickiego: https://www.parafiasmialowice.pl/index.php/o-parafii/kosciol-parafialny-sw-wawrzynca

Na placu przy kościele, gdzie przebiega główna droga biegnąca przez wieś, rośnie wspaniała morwa biała, która jest okazem unikatowym co najmniej w skali województwa dolnośląskiego, ale myślę, że również na terenie całego kraju.

Pomnikiem przyrody została na mocy uchwały nr XLIX/296/18 Rady Gminy Marcinowice z dnia 28 września 2018 r. w sprawie ustanowienia pomnikiem przyrody morwy białej, rosnącej na działce nr 163/1, AM-1, obręb Śmiałowice.

Opis drzewa w Centralnym Rejestrze Form Ochrony Przyrody ( Morwa_biała_w_Śmiałowicach )  jest następujący: “Morwa biała (Morus Alba), obwód 447 cm, położona na działce nr 163/1, obręb Śmiałowice. Drzewo zostało sprowadzone do Śmiałowic przez zakon jezuitów w 1688 r., na potrzeby hodowli jedwabników.

Do chwili obecnej przetrwał jedyny okaz, który pomimo sędziwego wieku wydaje owoce. Drzewo posiada szczególne cechy osobnicze, takie jak rozmiar i wiek oraz znaczną wartość przyrodniczą.”

OBWÓD PIERŚNICOWY PNIA

Według naszego pomiaru wykonanego 19.09.2021 r., obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 439 cm, czyli o 8 cm mniej, niż podano w CRFOP. Na wysokość drzewo mierzy 11 metrów, a mając na uwadze datę jej zasadzenia (1688 rok) to wiek sędziwej morwy wynosi aż 334 lata. 

Na terenie Dolnego Śląska w rejestrach pomników przyrody figurują zaledwie 3 morwy białe. Pierwszą zaprezentowałem w zeszłym roku ( http://server962300.nazwa.pl/pomnikowa-morwa-biala-w-uskorzu-malym-jedna-z-trzech.html ). Jest to osobnik rosnący w Uskorzu Małym (powiat wołowski, gmina Wołów), którego obwód pnia w najwęższym miejscu (na poziomie 70 cm od gruntu) mierzy 411 cm.

Ostatnia pomnikowa morwa rośnie na terenie podwórza przyszkolnego III LO w Świdnicy przy ul. Kościelnej 32 i według CRFOP, obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 286 cm. Dysponując tymi informacjami, wniosek jest oczywisty. Morwa biała rosnąca w Śmiałowicach jest obecnie najgrubszym jednopniowym pomnikowym drzewem tego gatunku na Dolnym Śląsku.

ŚMIAŁOWICKA MORWA W KONKURSIE NA DRZEWO ROKU 2019

W Śmiałowicach prężnie działa Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Śmiałowice ( https://www.smialowice.pl/18/aktualnosci/ ). Działalność Stowarzyszenia warto śledzić na bieżąco na Facebooku: https://pl-pl.facebook.com/smialowice/.

Z inicjatywy wspomnianego Stowarzyszenia, śmiałowicka morwa została zgłoszona do konkursu na Drzewo Roku 2019 i znalazła się w finałowej szesnastce. Drzewo opisano w następujący sposób. “Morwa rośnie w samym centrum wsi – w pobliżu dawnej szkoły i kościoła. Jest to drzewo wyjątkowe pod każdym względem: wyróżnia się wiekiem, wymiarami, żywotnością i urodą.

 Jest także ostatnim z wielu drzew morwowych, które 330 lat temu zostały zasadzone tutaj przez jezuitów na potrzeby hodowli jedwabników. Historia współczesna nie oszczędzała drzewa. Przez wiele lat jej piękna, bujna korona dewastowana była przez służby przedsiębiorstwa energetycznego z powodu linii elektrycznej przebiegającej tuż nad nią.

Dopiero kilka lat temu, po interwencjach członków stowarzyszenia, zwykłą linię energetyczną wymieniono na kabel w osłonie. Wieloletnie uszkodzenia nie pozostały jednak bez wpływu na kondycję drzewa, które zaczęło chorować i próchnieć od środka. W uleczeniu pomógł przypadek…

Zdarzyło się, że ktoś wrzucił niedopałek lub zapałkę w szczelinę drzewa, powodując mały pożar w jego wnętrzu. Jak się okazało miało to uzdrowicielski wpływ na kondycję morwy. Drzewo odżyło!

Morwa znajduje się pod czujnym okiem mieszkańców, którzy chronią ją m.in. przed wandalami. Zajmuje też ważne miejsce w ich wspomnieniach z lat dzieciństwa, ponieważ zawsze stanowiła ulubione miejsce spotkań i zabaw dzieci.”

Źródło: https://drzeworoku.pl/2019/?tree=12#section-7

W konkursie drzewo zajęło przedostatnią, 15-stą lokatę, zdobywając tylko 233 głosy. Niemniej o wyjątkowej morwie w Śmiałowicach usłyszała cała Polska, natomiast mieszkańcy wsi mogą być dumni, że mają u siebie tak wyjątkowe drzewo.

Rekordowa morwa odznacza się bardzo oryginalnym pokrojem. Wygląda jak baśniowy Ent, który nie wiadomo skąd, nagle znalazł się w centrum wsi. Tylko “boli” ta stalowa, wrzynająca się klamra, która zaciska drzewo, ale jednocześnie chroni je przed rozłamaniem.

Część konarów wyłamała się, w związku z czym drzewo uruchomiło moc pędów odroślowych, które kontynuują proces odżywiania organizmu. Sylwetka morwy jest mocno poskręcana, pień w wielu miejscach ma zgrubienia, bruzdy, natomiast korę pokrywają i zdobią malownicze stanowiska mchów.

Morwę podziwialiśmy w stanie bezlistnym w marcu tego roku i w stanie pełnego ulistnienia, we wrześniu 2021 roku. Jest to drzewo wyjątkowe, przepiękne i bezcenne. W Internecie można znaleźć wpisy kilku osób, które zachwyciły się morwą-staruszką. Szczególnie polecam ten: http://www.straznicyczasu.pl/viewtopic.php?f=439&t=18239&p=53324&sid=5d64b32bd524922e15777f65296edf63

Garść ciekawych informacji o drzewie znajdziemy również na facebookowej stronie Stowarzyszenia Rozwoju Wsi Śmiałowice, których zrzut z ekranu wklejam poniżej. Kto już nabył najnowsze wydanie “Dendrologii” Senety, to polecam zapoznać się z ciekawostkami o morwie na stronach 395-399. 

Liście morwy białej są jajowate, bardzo zmienne, niepodzielone lub różnie wcinane, do 18 cm długości. Miękkie, płaskie i cienkie. Od góry lekko błyszczące, od dołu prawie nagie lub z włoskami na większych nerwach. Ogonek z rynienkowatym rowkiem.

Na koniec jeszcze kilka innych, wybranych ciekawostek o morwie:

⇒ Historyk i pisarz rzymski Pliniusz Starszy uznawał morwę za symbol roztropności i rozumu, gdyż najpóźniej z wszystkich drzew wiosną rozwija liście, dzięki czemu nie przemarzają one w czasie niespodziewanych wiosennych przymrozków.

⇒ Liście morwy białej wykazują właściwości lecznicze. Działają stabilizująco na poziom cukru we krwi, ograniczając jego przyswajanie przez organizm, dlatego mogą być polecane pomocniczo w cukrzycy typu 2 oraz przy odchudzaniu.

⇒ Liście morwy białej zawierają także substancje o działaniu przeciwutleniającym – m.in. kwas askorbinowy oraz flawonoidy.

⇒ Roślina posiada przewody mleczne wytwarzające sok mleczny.

⇒ Pierwsze papierowe pieniądze zostały wykonane przez Chińczyków z kory i łyka morwy białej.

Śmiałowice są piękne i nie urzekają wyłącznie zabytkowym kościołem oraz rekordową morwą. We wsi rośnie też urodziwy soliterowy dąb szypułkowy “Śmiałek” o statusie pomnika przyrody, którego opiszę w drugim artykule.

P O D S U M O W A N I E

1) W Śmiałowicach (woj. dolnośląskie, powiat świdnicki, w gminie Marcinowice) przy głównej drodze biegnącej przez wieś, na placu przy kościele rośnie najgrubsza jednopniowa morwa biała na Dolnym Śląsku, która od 28 września 2018 roku jest chroniona jako pomnik przyrody. Drzewo odznacza się bardzo malowniczym pokrojem i pomimo wielu trudności, jakie napotkało w życiu (przycinanie, pożar, niezbyt korzystne siedlisko), wciąż pięknie i obficie się zieleni oraz co roku wytwarza jasne owocostany podobne do jeżyn.

2) Obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 439 cm (według CRFOP 447 cm), a wysokość 11 metrów. Źródła historyczne podają, że drzewo zostało zasadzone przez jezuitów w 1688 roku, a więc obecnie ma już 334 lata i należy do czołówki najgrubszych oraz najstarszych osobników ‘Morus alba’ na terenie Polski. Aktualnie w CRFOP figuruje zaledwie 7 pozycji z morwą białą. Śmiałowicka staruszka zajmuje drugie miejsce w kraju pod względem grubości pnia wśród osobników, które są pomnikami przyrody. Grubsza od niej jest tylko słynna morwa z Sulechowa (woj. lubuskie), którą również zaprezentuję na blogu.  

3) Pomnikowa morwa była finalistką konkursu na Drzewo Roku 2019, którego organizatorem jest Klub Gaja i stanowi wielką chlubę dla mieszkańców Śmiałowic. Do konkursu zgłosiło ją Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Śmiałowice. Warto też zwrócić uwagę na oryginalne oznaczenie drzewa w formie tabliczki, która jest znacznie większa od tych tradycyjnych i najczęściej spotykanych. Drzewo to należy do najcenniejszych osobników ‘Morus alba’, które możemy obecnie podziwiać na terenie naszego kraju.