Dzisiaj zamieszczam bardzo dobry materiał Wojciecha Dziewierskiego o żmijach zygzakowatych, znanego na moim blogu, m.in. z wyjątkowych, Leśnych Opowiadań Wojciecha. Jeżeli myślisz, że żmije to owiane legendą i mrocznymi opowieściami gady, “skaczące” na 5 metrów i wielokrotnie kąsające człowieka to koniecznie przeczytaj informacje o tym niezwykłym i delikatnym mieszkańcu naszych lasów.

Żmija zygzakowata.

I. Zamiast wstępu.

Ktoś się może zapyta, czy już nie ma o czym pisać tylko o tej wstrętnej gadzinie?! Żmija zygzakowata jest pełnoprawnym mieszkańcem naszych lasów. A o jej zachowaniu narosło tyle mitów, legend i oczywistych bzdur, że moim skromnym zdaniem należy się jej kilka argumentów obrony. Czegóż ja się o tych stworzeniach nie nasłuchałem. Wychodzi na to, że nasza żmija jest najbardziej podstępnym i śmiercionośnym stworzeniem na świecie. A jak jest w rzeczywistości? Postaram się opisać zwyczaje żmii w poniższym artykule. Nie będzie to jakieś naukowe opracowanie, ot po prostu, postaram się w miarę obiektywnie naszkicować obraz naszej jedynej przedstawicielki jadowitych gadów.

II. Systematyka.

Nie będę tutaj zbyt oryginalny. Nic nie wymyślę innego, niż to, co jest opracowane przez fachowców. Dla zainteresowanych podaję szczegółową systematykę. Źródło Wikipedia.

Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Rząd	łuskonośne
Podrząd	węże
Rodzina	żmijowate
Podrodzina	żmije właściwe
Rodzaj	Vipera
Gatunek	żmija zygzakowata

III. Występowanie.

Żmija zygzakowata występuje na terenie całej prawie całej Europy, może z wyjątkiem Hiszpanii, Portugalii i zachodniej Francji. Na północy bywa spotykana w Skandynawii za kołem podbiegunowym, na południu we Włoszech i Azji Mniejszej. Jest spotykana aż po wschodnią Syberię i Sachalin (źródło Wikipedia). Występuje oczywiście na terenie całej Polski i jest dość pospolita.

IV. Środowisko.

Żmija unika raczej terenów podmokłych. Najwięcej zdarzało mi się spotykać żmij na Pomorzu Zachodnim i na Podlasiu na pagórkowatych terenach po morenie czołowej. Są tam miejsca gdzie jest ona bardzo liczna i tam trzeba zachować dużą ostrożność w czasie wycieczki do lasu. Ciekawostką jest, że zawsze spotykałem żmije w młodnikach lub na duktach leśnych w pobliżu młodego lasu, natomiast nigdy w starym lesie. Nie wiem co może być tego przyczyną? Może to, że w młodniku żmija ma więcej naturalnych kryjówek i być może więcej żeru. Oprócz Pomorza i Podlasia nie brakuje doniesień o coraz liczniejszym występowaniu żmii w innych rejonach Polski, na przykład w dolnośląskich Sudetach.

V. Wygląd, wielkość.

Żmija zygzakowata występuje w trzech odmianach. Czarnej, szarej i brązowej. Na grzbiecie posiada charakterystyczną zygzakowatą wstęgę (tzw. wstęgę kainową). Spotyka się żmije całkowicie czarne, gdzie zygzak nie jest widoczny. Głowa o sercowatym kształcie wyraźnie wyróżnia się od reszty ciała. Ponadto wąż ten posiada pionowe źrenice. Jeszcze odnośnie odmian. Nie jest to jakiś ścisły podział. Spotyka się osobniki o nieco innym zabarwieniu grzbietu, pomarańczowym, miedzianym i innych. Żmija bywa mylona z rzadkim gniewoszem plamistym oraz poczciwym padalcem. Jeden i drugi są zupełnie nieszkodliwe dla człowieka.

Żmija zygzakowata bardzo rzadko osiąga metr długości. Największą jaką udało mi się spotkać „oceniliśmy komisyjnie” na około 90 cm. Najczęściej jednak są spotykane egzemplarze o długości 50-60 cm.

VI. Pożywienie, rozmnażanie.

Żmija żywi się małymi gryzoniami, żabami, jaszczurkami również owadami. Czai się w ukryciu w oczekiwaniu na zdobycz, kiedy ta znajdzie się w zasięgu błyskawicznie atakuje wstrzykując ofierze jad. Ukąszona zdobycz jest puszczana wolno ale zbyt daleko nie ucieknie. Żmija z łatwością odnajduje posiłek i połyka go w całości. Pewnego rodzaju ciekawostką jest to, że samo ukąszenie jest już pierwszym etapem trawienia zdobyczy. Po prostu działanie jadu powoduje rozkład tkanek.

Żmija jest jajożyworodna. Samica rodzi 10-15 młodych, które od razu prowadzą samodzielny tryb życia.

VII. Zachowanie.

Prowadzi dzienny tryb życia. Przebywa najczęściej w schronieniu pod kamieniami, wśród korzeni itp. W ciepłe dni żmija lubi pogrzać się w promieniach słonecznych, wówczas spotyka się ją na polanach, przy drogach a kilkukrotnie zdarzyło mi się spotykać żmije na asfaltowych drogach. Cóż asfalt akumuluje ciepło.

VIII. Zachowanie wobec ludzi.

Żmija jest zwierzęciem płochliwym. Ile może, unika kontaktu z człowiekiem. Na „odgłos” ludzkich kroków odsuwa się spokojnie w zarośla, czy do najbliższej kryjówki. Ktoś może się zapytać skąd ten cudzysłów. Żmija nie słyszy dźwięków tak jak my. Doskonale natomiast wyczuwa drgania spowodowane naszymi krokami. Wąż czuje, że zbliża się coś dużego i trzeba temu zejść z drogi. Dlaczego wobec tego spotyka się te węże coraz częściej w pobliżu ludzkich siedzib? Budujemy osiedla na granicach lasów , często włazimy w środowisko żmii. Chyba stąd bierze się ten raczej niezbyt pożądany kontakt.

Między bajki można włożyć opowieści o żmijach atakujących ludzi ot tak bez powodu. Gdzieś również słyszałem o zawodach w skoku o tyczce żmija kontra Siergiej Bubka. Żmija podobno wyskakiwała w górę na pięć metrów, a jak potrenuje to może i osiągnie rekord świata 6,10 m., czy jakoś tak. Żmija to nie kangur. Nie skacze w górę ani na centymetr. Kto tak twierdzi opowiada po prostu bajki. Żmija nie sprowokowana nie zaatakuje człowieka.

Ukąszenie może się zdarzyć kiedy węża nadepniemy, będziemy próbować brać go do rąk, znam również wypadki ukąszeń, kiedy jegomość goszczący w lesie po prostu usiadł sobie na żmijce. Nam chyba nie byłoby miło jakby ktoś siadł na naszej głowie. Żmija zawsze w pierwszej kolejności będzie starała się zejść nam z drogi. Zdarza się jednak, że pozostaje na miejscu. Wówczas będzie się starała ostrzec nas głośnym sykiem. Udało mi się raz prawie wleźć na taką. Syknęła sobie solidnie także miałem czas się wycofać i puścić pod jej adresem nielichą „wiązankę” i poszliśmy sobie każdy w swoją stronę.

IX. Jad.

Jad żmii jest mieszanką białek i peptydów. Nie będę się tutaj wdawał w opisywanie szczegółowego działania jadu na organizm ludzki. Zainteresowanych odsyłam do opracowań naukowych w tym opracowań toksykologów. Bardzo ogólnie jest on hemotoksyczny , neurotoksyczny i również cytotoksyczny. Bardziej po ludzku, powoduje uszkodzenie układu nerwowego, rozkład tkanek, zmniejsza krzepliwość krwi. Trzeba tutaj stwierdzić, że ze względu na zbyt małą ilość jadu ukąszenie naszej rodzimej żmii nie jest groźne dla życia zdrowego dorosłego człowieka. Ciekawostką jest, że około 50% ukąszeń żmii to ukąszenia tzw. „suche” bez iniekcji jadu. Coś w rodzaju ostatniego ostrzeżenia. Bracie wycofaj się bo będzie dużo gorzej.

X. Co zrobić żeby nie dopuścić do ukąszenia.

Po prostu zachowajmy podstawowe środki ostrożności. Ubierajmy wysokie buty na spacer do lasu. Nie siadajmy na pniach itd. bez ich sprawdzenia. Nie sięgajmy ręką, np. w kępkę wrzosu bez jej kontroli, szczególnie w miejscach, gdzie żmije często występują. Pod żadnym pozorem nie próbujmy brać żmij do ręki. Spotkaną w terenie żmiję spokojnie omijamy. Na pewno nie rzuci się ona za nami w pogoń.

Jeśli chcemy koniecznie zrobić sobie na pamiątkę fotkę żmii to pamiętajmy żeby nie zbliżać się do niej bliżej niż na metr. Wtedy na pewno ona do nas nie doskoczy.

XI. Jeśli już dojdzie do ukąszenia.

Starajmy się zachować spokój, nie ma co panikować. Pod żadnym pozorem nie nacinajmy rany, nie starajmy się odsysać jadu. Nie stosujmy opasek uciskowych. Starajmy się jak najszybciej przewieźć osobę poszkodowaną do szpitala. Lekarze zdecydują czy jest konieczność podania antytoksyny. Jeszcze jedna uwaga. Jeśli jakimś sposobem weszliśmy w posiadanie surowicy przeciwjadowej pod żadnym pozorem nie podawajmy jej osobie ukąszonej na własną rękę! Podanie surowicy zawsze wiąże się z ryzykiem wstrząsu i zamiast pomóc możemy tylko bardzo poważnie zaszkodzić. Leczenie zostawmy lekarzom.

XII. Zamiast zakończenia.

Starałem się w dużym skrócie przedstawić naszego jedynego jadowitego gada. Oczywiście można na ten temat napisać książkę. Ale nie o to mi chodziło. Bardziej o to żeby przynajmniej niektórzy przestali wręcz demonizować to stworzenie. Wierzcie mi, żmije nie czyhają na przechodniów pod krzakami, nie skaczą w górę, nie ścigają grzybiarzy. Wręcz przeciwnie – starają się zejść człowiekowi z drogi. A ich jad służy im wyłącznie do zdobywania pożywienia, ewentualnie do obrony, a nie do ataku na ludzi! Jeszcze jedna bardzo ważna uwaga. Spotykałem bezmózgich osobników chwalących się zabijaniem żmij. Takie zachowanie jest karygodne. Nie ma żadnego racjonalnego uzasadnienia. Na dokładkę żmija zygzakowata w Polsce znajduje się pod częściową ochroną gatunkową i za jej zabijanie grozi odpowiedzialność karna.