Saga o dębach Szczodrego – podsumowanie.

Czas na podsumowanie Sagi o dębach Szczodrego, którą napisałem na blogu w 2020 roku i dokończyłem w dodatkowym artykule w roku bieżącym. Pomysł na jej napisanie przyszedł spontanicznie, ale wpływ na to miały wydarzenia związane z ograniczeniami covidowymi, które wprowadzono w 2020 roku, a także perturbacje kolejowe, o których napisałem 3 lata temu: http://server962300.nazwa.pl/cykl-perel-dendroflory-wzgorz-twardogorskich-2020-odwolany-w-zamian-saga-o-debach-szczodrego.html

Założenie było takie, żeby odszukać i pomierzyć najgrubsze dęby szypułkowe Szczodrego. Podstawowym kryterium był oczywiście obwód pierśnicowy pnia, który musiał wynieść minimum 500 cm. Po opisaniu dębów spełniających to kryterium, zaprezentowałem dęby o obwodzie mniejszym niż 500 cm, ale na tyle wyróżniające się w krajobrazie miejscowości, że uznałem za słuszne pokazać je i opisać. Zasługują one na łaskawe spojrzenie przez gospodarzy terenu na którym rosną, czyli po prostu na ochronę.

Jak już kilka razy pisałem, do Szczodrego mam bardzo silny sentyment, pamiętam wieś z czasów mojego dzieciństwa, kiedy dziadek zabierał mnie do pasieki i w pocie czoła pracował przy ponad stu ulach. Od tamtych lat Szczodre rozrosło się, przybyło nowych domostw, ale w wielu miejscach pozostał jeszcze ten klimat, który pamiętam z lat 90-tych.

Pozostały również stare dęby, które zawsze były wizytówką Szczodrego i stanowiły o jej ponadprzeciętnych walorach przyrodniczych. Ponieważ nic nie trwa wiecznie, a stare dęby kiedyś zakończą swój drzewny żywot, tym bardziej powinno się chronić ich potencjalnych następców, aby Saga o dębach Szczodrego zachowała ciągłość dla następnych pokoleń.

W tym artykule przypominam najznamienitsze perły dębowej arystokracji, jakie nadal możemy podziwiać na terenie Szczodrego. Drzewem spoza Szczodrego jest potężny dąb z Domaszczyna (sąsiedniej miejscowości), którego nie można było pominąć w tym cyklu. To jedyny wyjątek, w którym Saga “wyszła” poza teren Szczodrego.

(1) Dąb szypułkowy “Hrabia Protoplasta” – pomnik przyrody

(obwód pierśnicowy pnia: 766 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-1-dab-szypulkowy-hrabia-protoplasta.html

Najpotężniejszym dębem z rodu szypułkowych rycerzy w Szczodrem (woj. dolnośląskie, powiat wrocławski, gmina Długołęka) jest czcigodny Hrabia Protoplasta. Reprezentuje majestat całego rodu, a wartości, które odzwierciedlają jego charakter to mądrość, dyskrecja, pokora i szacunek. Ogromny pień mierzy w obwodzie pierśnicowym 766 cm. Jego Wysokość wznosi się na 31 metrów. Drzewo jest chronione jako pomnik przyrody.

(2) Dąb szypułkowy “Arcyksiążę rodu”

(obwód pierśnicowy pnia: 694 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-2-dab-szypulkowy-arcyksiaze-rodu.html

Drugim, wspaniałym i wyjątkowym dębem szypułkowym w Szczodrem jest potężny Arcyksiążę rodu o obwodzie pierśnicowym pnia wynoszącym 694 cm i wysokości mierzącej około 30 metrów. Symbolizuje całkowitą niezależność od ludzi, czego przejawem jest brak na nim śladów jakiejkolwiek ingerencji chirurgicznej, arborystycznej i innej, która bardzo często dotyka sędziwe drzewa.

Drzewo to jest najgrubszym dębem szypułkowym Szczodrego, wśród osobników nie będących pomnikami przyrody. W zamian ma przypiętą do pnia tabliczkę “ochrona leśnych zasobów genowych”, co świadczy o tym, że z drzewa pobiera i przechowuje się materiał genetyczny. 

(3) Dąb szypułkowy “Hetman pałacu” – pomnik przyrody

(obwód pierśnicowy pnia: 748 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-3-dab-szypulkowy-hetman-palacu.html

Następnym, unikatowym i potężnym patriarchą ziem Szczodrego jest pomnikowy dąb szypułkowy Hetman pałacu, który rośnie w północno-zachodnim rogu budynku pałacowego. Symbolizuje wierność i przywiązanie do ziemi, bez względu na liczne niebezpieczeństwa, burzliwą historię, wojny, kradzieże, wraz z ogromnym pożarem, które trawiły pałac.

Obecnie mierzy 748 cm obwodu pierśnicowego pnia i 27 metrów wysokości. Przyjmując, że drzewo zasadzono w roku rozpoczęcia budowy pałacu (1685 rok), dąb w 2023 roku może już liczyć 338 lat.

Odznacza się bardzo dobrym stanem fitosanitarnym, ma przepiękną, rozłożystą koronę, która co roku pokrywa się dużą ilością zdrowych liści. 

(4) Dąb szypułkowy “Marszałek”

(obwód pierśnicowy pnia: 546 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-4-dab-szypulkowy-marszalek.html

Czwarte drzewo wśród mocarzy Szczodrego to dąb szypułkowy Marszałek, który rośnie kilkadziesiąt metrów od pałacu Sybilli o obwodzie pierśnicowym pnia mierzącym 546 cm. Drzewo nie jest chronione jako pomnik przyrody.

Z uwagi na mniejsze gabaryty w porównaniu do dębu Hetmana pałacu, jest też bardzo często zapomniane i omijane przez ludzi, którzy oglądają pałacową perłę architektury.

(5) Trzej dębowi bracia na polanie

⇒ artykuł o drzewach: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-5-trzej-debowi-bracia-na-polanie.html

(1) DĄB POMNIKOWY 517 CM

(2) DĄB SZYPUŁKOWY “WALCOWATY” 590 CM

(3) DĄB SZYPUŁKOWY “PĘKATY” 502 CM

“Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”. Trzej dębowi bracia na polanie w Szczodrem to jedne z najbardziej charakterystycznych i reprezentatywnych drzew założenia parkowo-pałacowego. Rosną na rozległej polanie, a w ich pobliżu bardzo często biwakują i wypoczywają ludzie. Symbolizują jedność braterską, jej przejawem jest dendrologiczna wspólnota którą tworzą od momentu ich posadzenia. Pierwszy dąb, który jako jedyny ma status pomnika przyrody mierzy 517 cm na wysokości 110 cm od podstawy przy wysokości 28 metrów i wydaje się być w najsłabszej formie.

Drugi dąb zwany walcowatym to najgrubszy osobnik z tego zacnego towarzystwa o obwodzie pierśnicowym pnia mierzącym 590 cm i wysokości 30 metrów. Trzeci dąb – pękaty to najchudszy i najniższy osobnik, którego obwód pnia na wysokości 120 cm od podstawy wynosi 502 cm przy wysokości 26 metrów. Jest on jednocześnie najbardziej malowniczy z całej trójki z krótkim, beczkowatym pniem, który jest przyozdobiony zgrubieniami, mchami i charakterystycznym, nisko osadzonym i zakręconym konarem.

(6) Dąb szypułkowy “Smutny anioł”

(obwód pnia na poziomie 120 cm: 556 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-6-dab-szypulkowy-smutny-aniol.html

Obok Hetmana pałacu i trzech braci na polanie, dąb szypułkowy smutny anioł należy do najbardziej kojarzonych i znanych drzew w Szczodrem. Kiedyś rósł jako soliter, pan i władca soczystej, pięknej łąki, obecnie – po rewitalizacji – stanowi najmocniejszy punkt w przekształconej, pierwotnej kompozycji na plac zabaw, dróżki, ławeczki, lustereczka i inne elementy współczesnej architektury disco-polo. Drzewo nie posiada statusu pomnika przyrody.   

Obwód pnia dębu na wysokości 120 cm od podstawy wynosi 556 cm. Drzewo ma piękną, rozłożystą koronę, ale w jej dolnej części widać ślady chirurgicznej ingerencji oraz kikuty po naturalnie wyłamanych konarach i gałęziach.

(7) Dąb szypułkowy “Stróż przy poboczu”

(obwód pierśnicowy pnia: 590 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-7-dab-szypulkowy-stroz-przy-poboczu.html

W pobliżu głównej szosy w Szczodrem (ulica Parkowa) rośnie kolejny, okazały dąb szypułkowy – Stróż przy poboczu, którego obwód pierśnicowy pnia mierzy 590 cm, a jego wysokość wynosi około 20 metrów. Z uwagi na postępujący proces zamierania części pnia i odpadającą korę, drzewo raczej nie zdoła przyrosnąć na grubość do 600 cm obwodu pnia.

(8) Dąb szypułkowy “Pokutnik”

(obwód pierśnicowy pnia: 513 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-8-dab-szypulkowy-pokutnik.html

W ustronnym miejscu, w leśnej ciszy, przy wyschniętym rowie wznosi się na 30 metrów fantastyczne drzewo, znane nielicznym. Pokutuje za swoją naiwną myśl, że dostęp do wody będzie mu podany na korzeniach przez całe życie. W trakcie swojego dębowego żywota podupadł na zdrowiu, upuścił gałęzi, kory, otworzył dendro-wrota dla owadów i grzybów.

To dąb szypułkowy Pokutnik o obwodzie pierśnicowym pnia mierzącym 513 cm. Liczne wypróchnienia, ubytki, posusz zdeformowały jego urodę, niemniej stał się on zasłużonym weteranem lasów Szczodrego o mocno patriarchalnym wyglądzie.

(9) Dąb szypułkowy “Głosiciel potęgi”

(obwód pierśnicowy pnia: 650 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-9-dab-szypulkowy-glosiciel-potegi.html

Pomiędzy terenami leśnymi Szczodrego znajdują się też tereny typowo rolnicze, łąki i pola. Przez niektóre z nich przebiegają rowy z zadrzewieniami śródpolnymi. W jednym z nich odszukałem naprawdę wyjątkowe drzewo – majestatycznego olbrzyma o obwodzie pierśnicowym pnia mierzącym 650 cm i masywnej, szerokiej koronie, zbudowanej z licznych, finezyjnie poskręcanych konarów i gałęzi.

(10) Dąb szypułkowy “Monarcha przemijania”

– pomnik przyrody

(obwód pnia na poziomie 110 cm: 642,50 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-10-dab-szypulkowy-monarcha-przemijania.html

Około 200 metrów na północ od leśniczówki leśnictwa Szczodre (ul. Leśna 4), przy polnej drodze rośnie kolejny, dębowy mocarz Szczodrego. To majestatyczny i rozłożysty dąb szypułkowy Monarcha przemijania symbolizujący nieuchronny upływ czasu, który jak klątwa “wisi” nad każdym stworzeniem i najdorodniejszym drzewem. W najwęższym miejscu (110 cm od podstawy pnia), obwód jego pnia mierzy 642,50 cm, a wysokość drzewa wynosi 25 metrów. Drzewo jest pomnikiem przyrody.

(11) Dąb szypułkowy “Obserwator”

(obwód pierśnicowy pnia: 568 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-11-dab-szypulkowy-obserwator.html

Na samym końcu Szczodrego w kierunku Dobroszowa Oleśnickiego, w odległości kilkunastu metrów od szosy po lewej stronie rośnie dąb szypułkowy Obserwator o obwodzie pierśnicowym pnia mierzącym 568 cm.

Drzewo zostało mocno zaatakowane przez owady żerujące w drewnie (być może przez kozioroga dębosza), które wywierciły steki otworów w górnych partiach drzewa, zwłaszcza w głównych przewodnikach i najgrubszych konarach. W efekcie drzewo jest obecnie w 85% obumarłe, a żywe, ulistnione pędy charakteryzuje mała ilość liści, które przedwcześnie zamierają.

(12) Dąb szypułkowy “Pustelnik”

(obwód pierśnicowy pnia: 604 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-12-dab-szypulkowy-pustelnik.html

Na północno-wschodnim krańcu miejscowości Szczodre, kilkaset metrów od opisanego tydzień temu dębu “Obserwator”, pośród pól kukurydzy rośnie dąb szypułkowy “Pustelnik” o obwodzie pierśnicowym pnia mierzącym 604 cm i wysokości około 24-25 metrów. 

Drzewo nie jest pomnikiem przyrody. W jego pobliżu rosną jeszcze dwa inne dęby (jeden całkowicie martwy), których obwody pierśnicowe pni nie przekroczyły 500 cm.

(13) Dąb szypułkowy “Zwierciadło”

(obwód pierśnicowy pnia: 658 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-13-dab-szypulkowy-zwierciadlo.html

W bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Dobra, która przepływa przez Szczodre, w miejscu trudno dostępnym dla przeciętnych spacerowiczów rośnie Zwierciadło – jeden z najwspanialszych i najpiękniejszych dębów szypułkowych Szczodrego o obwodzie pierśnicowym pnia mierzącym 658 cm.

Drzewo ma monstrualnie rozbudowany odziomek i napływy korzeniowe, w związku z czym, przy podstawie mierzy ponad 9 metrów.

Z której strony nie spojrzeć na tego mocarza, nie sposób nie zachwycić się nim, a na myśl przychodzą określenia pełne patosu, np. baśniowy, bajkowy, zaczarowany, fantastyczny, olśniewający, oszałamiający, zjawiskowy, fascynujący, porywający, magiczny, itp.

(14) Dąb szypułkowy “Król Domaszczyna”

– pomnik przyrody

(obwód pierśnicowy pnia: 732 cm)

⇒ artykuł o drzewie: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-14-dab-szypulkowy-krol-domaszczyna.html

W odległości około 15 metrów od słynnego Domu Łowczego, zwanego też Pałacykiem lub Zameczkiem Myśliwskim w Domaszczynie, który kiedyś stanowił część kompleksu pałacowo-parkowego w Szczodrem rośnie wyjątkowo finezyjny i zjawiskowy, ogromny dąb szypułkowy Król Domaszczyna o obwodzie pierśnicowym pnia mierzącym 732 cm i wysokości około 30 metrów.

Drzewo mocno porasta bluszcz, który zawyża mu nieco obwód pnia, ale nawet bez niego wynosi on ponad 7 metrów, tym samym, dąb ten jest zaledwie trzecim osobnikiem tego gatunku na terenach Szczodrego, który ma ponad 700 cm w “pasie”.

(15) Wybrane, pozostałe dęby Szczodrego (1)

⇒ artykuł o drzewach: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-15-wybrane-pozostale-deby-szczodrego-1.html

♦ DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 488 CM

Poza najpotężniejszymi dębami szypułkowymi Szczodrego, na uwagę miłośników osobliwości dendrologicznych zasługują okazy mniejsze, których obwody pierśnicowe pni wahają się w przedziale 400-500 cm. Wytypowałem wśród nich kilkanaście drzew. W części 15. opisałem 3 dęby.

♦♦ DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 469 CM

Ich obwody pierśnicowe pni wynoszą odpowiednio 488, 469 i 459 cm. Co ciekawe, najchudszy dąb został uhonorowany statusem pomnika przyrody. Stan zdrowotny drzew jest dość zróżnicowany. 

Najgrubszy dąb ma konkurujące przewodniki (rozwidlenie V-kształtne), zakorek i dość duże wypróchnienie, dwa pozostałe dęby borykają się przede wszystkim z podłużnymi ubytkami kory. Są nieodłącznym elementem krajobrazu Szczodrego, podnosząc znacznie jego walory przyrodnicze i krajobrazowe.

♦♦♦ POMNIKOWY DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 459 CM

(16) Wybrane, pozostałe dęby Szczodrego (2)

⇒ artykuł o drzewach: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-16-wybrane-pozostale-deby-szczodrego-2.html

♦ DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 465 CM

Kolejne trzy urokliwe dęby szypułkowe, które rosną na ziemiach Szczodrego i o których warto napisać. Pierwszy dąb mierzy w obwodzie pierśnicowym pnia 465 cm i rośnie przy drodze, przewieszając nad nią efektownie i malowniczo część swojej mocno ugałęzionej korony. 

Drzewo znajduje się w dobrej kondycji zdrowotnej i rośnie bardzo blisko drugiego, chudszego dębu, co z daleka sprawia wrażenie, że mamy do czynienia z jednym, bardzo okazałym osobnikiem.

♦♦ DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 492,50 CM

Drugi dąb rośnie także blisko drogi, na niewielkiej pochyłości terenu, w pobliżu cieku wodnego i mierzy w obwodzie pierśnicowym pnia 492,50 cm. Ma liczne towarzystwo krzewów, przez które dość trudno podchodzi się do pnia. 

Drzewo cieszy się dobrą kondycją i już nabiera gabarytów, które charakteryzują mocarzy osiągających pięciometrowe obwody pni.

♦♦♦ DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 457,50 CM

Ostatni, trzeci dąb jest najchudszy i znajduje się w gorszej kondycji zdrowotnej. Mierzy 457,50 cm obwodu pierśnicowego pnia, w górnej części pnia widać dość dużą dziuplę, a pod drzewem leży kilka wyłamanych gałęzi i konarów.

(17) Wybrane, pozostałe dęby Szczodrego (3)

⇒ artykuł o drzewach: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-17-wybrane-pozostale-deby-szczodrego-3.html

♦ DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 468,50 CM

Następnymi, ciekawymi i wartymi obejrzenia dębami szypułkowymi Szczodrego są trzy osobniki, które rosną w pobliżu opisanych przeze mnie dębów, m.in. Obserwatora, Pustelnika i Zwierciadło. Pierwszy dąb rośnie tuż przy szosie, mierzy w obwodzie pierśnicowym pnia 468,50 cm przy wysokości około 20-22 metrów.

Drzewo ma liczne ślady chirurgicznej ingerencji, zwłaszcza od strony drogi, ubytki w korze i posusz w koronie, chociaż jego ogólny stan jest zadowalający.

♦♦ DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 512 CM

Drugi dąb rośnie w trudno dostępnym terenie, około 300 metrów od dębu Zwierciadło i mierzy 512 cm obwodu pierśnicowego pnia, przy czym mocno postępujący rozkład drewna i martwica kory powodują, że drzewo obecnie chudnie. W koronie widać liczne ubytki, wyłamania po konarach, kikuty oraz posusz.

♦♦♦ DĄB SZYPUŁKOWY “PÓŁ NA PÓŁ”

Ostatni dąb “pół na pół” rośnie na terenie prywatnym i obejrzałem go tylko z pewnej odległości. Połowa drzewa jest żywa, a druga połowa martwa, co powoduje, że ma on dość osobliwy i intrygujący wygląd. Bardzo przypomina samotne, obumierające dęby na nadwarciańskich łąkach w pobliżu Rogalina i Rogalinka (woj. wielkopolskie).

(18) Wybrane, pozostałe dęby Szczodrego (4)

⇒ artykuł o drzewach: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-18-wybrane-pozostale-deby-szczodrego-4.html

♦ DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 448 CM

Ostatnie dwa dęby, które kończyły Sagę o dębach Szczodrego w 2020 roku (zanim odnalazłem kolejne dęby w roku bieżącym) to osobniki rosnące dość daleko od siebie. Pierwszy znajduje się przy murze otaczającym część założenia parkowo-pałacowego w Szczodrem przy ul. Stawowej i mierzy 448 cm obwodu pierśnicowego pnia.

Drzewo ma mocno patriarchalny wygląd, na pniu widnieją liczne zgrubienia, guzy i kikuty po wyłamanych konarach, które nadają mu dużej malowniczości. Stan zdrowotny drzewa jest zadowalający.

♦♦ DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 484,50 CM

Drugi dąb rośnie na grobli wokół niewielkiego stawu na prawo od ostatniej posesji na ulicy Dębowej, gdzie zaczyna się teren leśny. Jego obwód pierśnicowy pnia mierzy 484,50 cm, a drzewo odznacza się dość dobrym stanem fito-sanitarnym (w koronie widać m.in. kikuty po wyłamanych konarach i posusz). 

Oba opisane drzewa w części 18. nie posiadają statusu pomników przyrody.

(19) Wybrane, pozostałe dęby Szczodrego (5)

⇒ artykuł o drzewach: http://server962300.nazwa.pl/saga-o-debach-szczodrego-19-wybrane-pozostale-deby-szczodrego-5.html

♦ DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 464 CM

Aby w pełni poznać unikatowość przyrodniczą miejscowości Szczodre (woj. dolnośląskie, powiat wrocławski, gmina Długołęka), pod kątem okazałych dębów, należy zapoznać się jeszcze z południowo-wschodnimi rewirami miejscowości. Wśród wielu ciekawych drzew, do “sagi” zaliczyłem tu drzewo, którego obwód pierśnicowy pnia wynosi 464 cm. Dąb wyróżnia się piękną sylwetką.

♦♦ DĄB SZYPUŁKOWY O OBWODZIE PIERŚNICOWYM PNIA 588 CM

Kilka metrów od niego rośnie najgrubszy w tym rewirze dąb, którego obwód pierśnicowy pnia wynosi 588 cm. To potężny i masywny atleta o znacznych gabarytach.

♦♦♦ DĘBY SZYPUŁKOWE “KAMRACI”

(1) DĄB SZYPUŁKOWY 529 CM

(2) DĄB SZYPUŁKOWY 480 CM

(3) DĄB SZYPUŁKOWY 461 CM

Kilkaset metrów dalej na skraju polany rosną trzy, wyróżniające się w krajobrazie dęby szypułkowe “Kamraci”.

Po upływie 3. lat mogę napisać, że temat dębów Szczodrego wreszcie wyczerpałem w taki sposób, w jaki chciałem. Wykonałem dużo pracy, która – mam nadzieję – przyczyni się w jakimś stopniu do pogłębienia świadomości ludzi, co do przyrodniczej wartości Szczodrego (o ile trafią na mój blog). Stare potężne dęby są jej najważniejszym ogniwem.   

Żeby jeszcze bardziej ukazać różnorodność i walory dendrologiczne Szczodrego, napiszę odrębny artykuł o wybranych drzewach innych gatunków, które również warto poznać przy okazji podziwiania najznamienitszych dębów.