Rotunda i lipa drobnolistna w Stroni.

Stronia to wieś położona w województwie dolnośląskim, w powiecie oleśnickim, w gminie Bierutów. Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków w tej miejscowości wpisane są:

• kościół filialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny zbudowany w kształcie rotundy około 1300 r. w stylu późnoromańskim, przebudowany w 1689 r., restaurowany w 1731 r. – XVIII wieku i w 1959 roku oraz pod kierunkiem proboszcza Antoniego Chabraszewskiego w latach 1994-1999, a następnie w latach 2002-2009 pod kierunkiem proboszcza Roberta Bajaka przy udziale wspólnoty mieszkańców. W środku znajduje się chrzcielnica z 1517 roku i barokowy fryz ze stuiku datowany na 1660 r.

• zespół pałacowy:

  • pałac z 1840 r., przebudowany 1895 r.

  • spichrz, z 1847 r., przebudowany 1935 r.

  • park z połowy XIX w.

Sam kościół (rotunda) jest na tyle ciekawy, że warto mu się przyjrzeć bliżej, ponieważ jest to jeden z dwóch tego typu obiektów na Dolnym Śląsku. Drugi znajduje się w Strzelinie (więcej informacji: https://dolnoslaskosc.pl/strzelin-rotunda-sw-gotarda,289.html ).

Rotunda w Stroni powstała w połowie XIII w., w czasach schyłku romańskiej architektury. Jej ściany wykonane są z głazów granitowych połączonych zaprawą zawierającą drobniejsze kamyki. Do rotundy przylega dobudowana w późniejszych wiekach zakrystia z cegły wraz z wieżą oraz kostnica znajdująca się przy prezbiterium (źródło: https://www.lucivo.pl/2010/04/rotunda-w-stroni.html ).

Geolodzy zapewne mają tu powody do podziwiania i odkrywania tajemnic (składu chemicznego) wielu minerałów, z których zbudowane są głazy narzutowe, czy też “diabelskie kamienie” (głazy narzutowe często są nazywane diabelskimi kamieniami). Jednak w przypadku kościoła lepiej nazywać je głazami narzutowymi. Diabła w niego nie mieszajmy. ;))

Ościeże portalu i okien obramowane są ociosaną rudą bagienną. Rudy darniowe i bagienne tworzą się zwykle w glebach pod podmokłymi łąkami i na bagnach w strefie klimatu umiarkowanego. Są to utwory wykształcone w postaci konkrecji lub warstw o barwie brunatnej i ziemistym wyglądzie.

Warunkiem ich powstania jest dopływ natlenionych wód lub wilgotne środowisko z bezpośrednim dostępem tlenu, dlatego ich tworzeniu sprzyjają tereny podmokłe i bagienne, w glebach których następuje wytrącanie z roztworów związków żelazowych i ich osadzanie.

Za rotundą uwagę przykuwa bardzo pokręcone drzewo, którego nie udało mi się oznaczyć co do gatunku (być może jest to żywotnik). Wyglądem przypomina dość skomplikowanie zbudowaną sprężynę. Niestety okaz jest już martwy, ale wciąż intryguje nietypową, pokręconą sylwetką.

Natomiast w narożniku ogrodzenia, które jest zbudowane wokół rotundy rośnie całkiem przyzwoity okaz lipy drobnolistnej, na którą od razu zwróciliśmy uwagę z Markiem (pomniki-przyrody.pl) podczas wspólnej wyprawy dendrologicznej w czerwcu zeszłego roku.

W Stroni obecnie nie ma powołanych pomników przyrody ożywionej, tymczasem lipa ta spełnia kryteria pomnikowe w znaczącym stopniu. Czyli nic jej nie brakuje, żeby objąć ją tą formą ochrony. Jest wystarczająca gruba i przede wszystkim pięknie wkomponowuje się w otoczenie niezwykłej świątyni.

OBWÓD PIERŚNICOWY PNIA

Obwód pierśnicowy pnia dorodnej lipy wynosi obecnie 476,50 cm, a więc nie jest to osobnik znacznie wyróżniający się na tle krajowych rekordzistek drobnolistnych, niemniej wymiary pomnikowe osiągnął już dawno. Jest to okaz, który wyrósł na otwartej przestrzeni.

Dlatego charakteryzuje się krótkim, masywnym pniem i szeroką, nisko osadzoną koroną. Pień wygląda na zdrowy, z niewielkimi ubytkami i śladami żerowania owadów/ptaków z charakterystycznie rozszerzoną szyją korzeniową.

W pień wbity jest jakiś metalowy pręt. Można się tylko domyślać, po co ktoś wykonał ten dziwny zabieg. Może wytłumaczenie tego działania jest proste, ale ja nie wiem, co autor prętowego “dzieła” miał na myśli i jaką kierował się intencją?

Korona drzewa jest częściowo asymetryczna, ponieważ ślady cięć widoczne na głównych przewodnikach drzewa wskazują na jej silną redukcję (częściowe ogłowienie). Być może przyczyną tych cięć była znajdująca się w zasięgu korony linia energetyczna, albo drzewo dopadł współczesny syndrom pseudo-pielęgnacji, polegający na kastracji aparatu asymilacyjnego.  

PODSUMOWANIE

1) W Stroni (woj. dolnośląskie, powiat oleśnicki, gm. Bierutów), gdzie możemy podziwiać unikatową, późnoromańską rotundę zbudowaną w drugiej połowie XIII wieku, w narożniku ogrodzenia rośnie ciekawy okaz lipy drobnolistnej o obwodzie pierśnicowym pnia mierzącym 476,50 cm. Drzewo ma wygląd charakterystyczny dla osobników soliterowych (krótki, masywny pień i szeroka, nisko osadzona korona). Lipa ta nie jest pomnikiem przyrody.

2) Odznacza się dobrym stanem zdrowotnym, ale w koronie widać trochę posuszu oraz ślady po znacznej redukcji głównych przewodników (częściowe ogłowienie), w związku z czym sylwetka okazu jest obecnie dość asymetryczna. Dla mnie jest to bardzo cenne drzewo, nie tylko z uwagi na całkiem okazałe rozmiary i dobra, które mamy dzięki starym drzewom, ale też mając na względzie walory krajobrazowe poczciwej lipy.