Aktualności
- 02 sty, 2018
Raport o stanie lasów w Polsce 2016.
Raport o stanie lasów w Polsce 2016.
Raport o stanie lasów w Polsce w 2016 roku jest już dostępny od kilkunastu tygodni. Tak, jak na początku stycznia 2017 roku (gdzie znalazły się informacje o stanie lasów w 2015 roku), tak i w tym roku, postanowiłem wybiórczo przenieść na bloga wybrane informacje zawarte w corocznym sprawozdaniu Lasów Państwowych. Dla przypomnienia – stan lasów w Polsce jest przedmiotem corocznej oceny władz państwowych. W ramach tej oceny na Lasy Państwowe – z mocy ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2017 r. poz. 788) – został nałożony obowiązek corocznego sporządzania raportu o stanie lasów.
Raport o stanie lasów w Polsce opracowano na podstawie materiałów Ministerstwa Środowiska, Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, Instytutu Badawczego Leśnictwa, Głównego Urzędu Statystycznego, Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej oraz statystyk międzynarodowych.
Celem raportu jest przedstawienie stanu lasów wszystkich własności w roku 2016. Dla lepszego
zobrazowania tego stanu dane statystyczne odnoszące się do roku 2016 przedstawiono na tle danych z ostatnich lat, a tam, gdzie było to możliwe i celowe, porównano z wielkościami występującymi w innych krajach. Zakres raportu tworzą trzy grupy zagadnień:
• zasoby lasów w Polsce,
• funkcje lasu,
• zagrożenia środowiska leśnego.
Podstawowych informacji o wielkości i strukturze zasobów drzewnych w Polsce dostarczają wyniki Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasu (WISL). Od roku 2015 realizowany jest jej trzeci pięcioletni cykl. Celem tej inwentaryzacji jest ocena stanu lasów wszystkich form własności i kierunków zmian tego stanu w skali kraju i poszczególnych regionów. Pomiary WISL pozwalają na prowadzenie analiz aktualnego stanu lasu, m.in. pod kątem struktury gatunkowej, wiekowej i miąższościowej, oraz zmian w zasobach na podstawie porównywania wyników z pięcioletnich cykli pomiarowych. Z kolei głównym źródłem informacji o stanie zdrowotnym lasu i występowaniu szkód w lasach oraz zmianach tego stanu jest Monitoring Lasu realizowany corocznie w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska.
Obecnie powierzchnia lasów w Polsce wynosi 9230 tys. ha (według GUS – stan w dniu 31.12.2016 r.), co odpowiada lesistości 29,5%. Najwyższą lesistością (49,3%) charakteryzuje się województwo lubuskie, najniższą (21,4%) – województwo łódzkie. Według standardu przyjętego dla ocen międzynarodowych, uwzględniającego grunty związane z gospodarką leśną, powierzchnia lasów Polski na dzień 31.12.2016 r. wynosiła 9435 tys. ha. Jest ona zbliżona do powierzchni lasów Ukrainy i Włoch. W sześciu europejskich krajach (nie licząc Rosji) powierzchnia leśna przekracza 10 mln ha.
♦ Struktura własności lasów ♦
W strukturze własnościowej lasów w Polsce dominują lasy publiczne – 80,8%, w tym lasy pozostające w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe – 77,0%. Struktura ta w całym okresie powojennym zmieniała się w niewielkim stopniu. W latach 1990–2016 udział własności lasów prywatnych wzrósł o 2,2 punkty procentowe do obecnych 19,2%. Adekwatnie (z 83,0% do 80,8%) zmalał udział lasów własności publicznej. Wzrost udziału powierzchni lasów parków narodowych, z 1,3% w 1990 r. do 2,0% w roku 2016, był spowodowany głównie utworzeniem w omawianym okresie sześciu nowych parków.
W Polsce udział lasów własności prywatnej jest zróżnicowany przestrzennie; największy odnosi się do województw: mazowieckiego – 44,8% ogólnej powierzchni lasów województwa, tj. 371,5 tys. ha, małopolskiego – 43,7% (190,1 tys. ha) i lubelskiego – 41,1% (240,6 tys. ha). Województwami o najniższym udziale lasów prywatnych są: lubuskie – 1,8% (12,7 tys. ha), zachodniopomorskie – 2,6% (20,9 tys. ha) i dolnośląskie – 3,5% (20,9 tys. ha).
♦ Struktura siedlisk ♦
W Polsce lasy występują przede wszystkim na terenach o najsłabszych glebach, co znajduje odzwierciedlenie w układzie typów siedliskowych lasu. W strukturze siedliskowej lasów przeważają siedliska borowe, występujące na 50,5% powierzchni lasów; siedliska lasowe zajmują 49,5%. W obu grupach wyróżnia się dodatkowo siedliska wyżynne, zajmujące łącznie 6,5% powierzchni lasów i siedliska górskie, występujące na 8,7% powierzchni. Największym udziałem siedlisk lasowych wyróżniają się województwa małopolskie (86%) i podkarpackie (73%). Z kolei najwyższy udział siedlisk borowych występuje w województwie lubuskim (69%).
♦ Struktura gatunkowa ♦
Przestrzenne rozmieszczenie siedlisk w dużym stopniu znajduje odzwierciedlenie w strukturze przestrzennej gatunków panujących. Poza obszarem górskim, gdzie w składzie gatunkowym obserwuje się większy udział świerka, jodły i buka, w większości kraju przeważają drzewostany z sosną jako gatunkiem panującym.
Gatunki iglaste dominują na 68,5% powierzchni lasów Polski. Sosna, która według WISL zajmuje 58,2% powierzchni lasów wszystkich form własności, 60,1% powierzchni w PGL LP i 55,0% w lasach prywatnych, znalazła w Polsce najkorzystniejsze warunki klimatyczne oraz siedliskowe w swoim eurazjatyckim zasięgu, dzięki czemu zdołała wytworzyć wiele cennych ekotypów (np. sosna taborska lub augustowska). Do dużego udziału gatunków iglastych przyczyniło się również ich preferowanie, począwszy od XIX w., przez przemysł drzewny.
W latach 1945–2017 struktura gatunkowa polskich lasów uległa istotnym przemianom, wyrażającym się m.in. zwiększeniem udziału drzewostanów z przewagą gatunków liściastych. W Lasach Państwowych, gdzie możliwe jest prześledzenie tego zjawiska na podstawie corocznych aktualizacji stanu powierzchni leśnej i zasobów drzewnych, powierzchnia drzewostanów liściastych wzrosła z 13,0 do 23,8%. Mimo tego wzrostu udział drzewostanów liściastych jest ciągle niższy od potencjalnego, wynikającego ze struktury siedlisk leśnych.
♦ Struktura wiekowa ♦
W strukturze wiekowej lasu dominują drzewostany III i IV klasy wieku, występujące odpowiednio na 24,9% i 19,4% powierzchni. III klasa wieku dominuje w lasach większości form własności, a w lasach prywatnych jej udział wynosi 33,2 Drzewostany powyżej 100 lat wraz z KO, KDO i BP zajmują w PGL Lasy Państwowe 12,7% powierzchni, a w lasach prywatnych – 3,2%. Udział powierzchni niezalesionej w lasach prywatnych wynosi 6,1% przy 2,8% w PGL LP. Znaczący udział powierzchni niezalesionej w lasach prywatnych wynika w pewnym stopniu z nieaktualnych zapisów ewidencji gruntów i budynków, rejestrów nieodpowiadających rzeczywistemu pokryciu terenu.
Według danych WISL 2012–2016 powierzchnia drzewostanów w wieku powyżej 80 lat (bez KO (klasa odnowienia), KDO (klasa do odnowienia)) zwiększyła się z ok. 0,9 mln ha w 1945 r. do ponad 2 mln ha w roku 2016. W tym samym okresie przeciętny wiek drzewostanów w lasach wszystkich form własności wzrósł z 44 do 57 lat (w Lasach Państwowych – do 59 lat, a w lasach prywatnych – do 48 lat).
Odnowienia lasu (bez dolesień i wprowadzania II piętra) w 2016 r. wykonano na powierzchni 56 096 ha gruntów wszystkich kategorii własności, z czego 7912 ha (14,1%) stanowiły odnowienia naturalne. Powierzchnia odnowień w 2016 r. była o ok. 0,3 tys. ha mniejsza w porównaniu z rokiem 2015. Prace odnowieniowe prowadzono na powierzchni odpowiadającej 0,61% powierzchni leśnej ogółem (od 0,39% w województwach podlaskim i małopolskim do 0,93% w województwie opolskim).
Przez ostatnie 40 lat ubiegłego wieku powierzchnia odnowień – a w konsekwencji udział drzewostanów najmłodszych klas wieku – skokowo się zmniejszała. Od początku XXI w. zaobserwować można nieznaczne odwrócenie tego trendu. Na dodatkową uwagę zasługuje wzrost udziału odnowień naturalnych w całkowitej powierzchni odnowień, obserwowany od początku lat 80. ubiegłego wieku. W latach 1976–1980 udział ten wynosił 3,4%, w latach 1991–1995 – 6,5%, w latach 1996–2010 – 10,5%, a w ostatnich sześciu latach – 13,8%. Sadzonki na potrzeby prac odnowieniowych i zalesieniowych produkowane są w szkółkach leśnych. Powierzchnia produkcyjna szkółek leśnych w 2016 r. wynosiła 1966 ha, z czego 1943 ha w Lasach Państwowych, 15 ha w parkach narodowych oraz 8 ha w pozostałych lasach publicznych.
♦ Zmiany powierzchni lasów ♦
Według danych GUS w latach 1991–2016 powierzchnia lasów w Polsce (według stanu ewidencyjnego) zwiększyła się o 536 tys. ha, w tym w ostatnim roku o 15 tys. ha. Zwiększanie powierzchni lasów następuje w wyniku zalesiania gruntów nieleśnych użytkowanych rolniczo lub stanowiących nieużytki. Wzrost powierzchni lasów ma również związek z przekwalifikowywaniem na lasy innych gruntów pokrytych roślinnością leśną – od roku 2001 w statystyce publicznej wykazywana jest powierzchnia zalesień powstałych w wyniku sukcesji naturalnej. Na bilans powierzchni leśnej w niewielkim zakresie wpływa wyłączanie gruntów leśnych na cele nieleśne (447 ha w 2016 r.).
♦ Wielkość zasobów drzewnych ♦
Podstawowym źródłem informacji o miąższościowej strukturze zasobów drzewnych lasów w Polsce w ostatnich latach jest Wielkoobszarowa Inwentaryzacja Stanu Lasu. System pomiarów WISL pozwala na analizę wyników w układzie dowolnych okresów pięcioletnich. Według pomiarów przeprowadzonych w latach 2012–2016 i odniesionych do powierzchni lasów na koniec 2015 r., zasoby drzewne osiągnęły miąższość 2550 mln m3 grubizny brutto, z czego na Lasy Państwowe przypada 2005 mln m3, a na lasy prywatne – 424 mln m3.
Ponad połowa (51,4%) zasobów drzewnych przypada na drzewostany III i IV klasy wieku, 48,7% w Lasach Państwowych i 66,9% w lasach prywatnych. Miąższość drzewostanów powyżej 100 lat wraz z KO, KDO i BP wynosi 19,3% w PGL LP i 4,9% w lasach prywatnych. Według wyników WISL z okresu 2012–2016, przeciętna zasobność lasów w Polsce wynosi 277 m3/ha, w tym w lasach zarządzanych przez PGL LP – 285 m3/ha, natomiast w lasach prywatnych – 240 m3/ha.
Największą zasobnością charakteryzują się lasy województw małopolskiego (318 m3/ha) i podkarpackiego (317 m3/ha), najmniejszą zaś województwa mazowieckiego (249 m3/ha). Wysoka zasobność lasów województw podkarpackiego i małopolskiego to m.in. efekt dużego udziału siedlisk lasowych, w tym górskich, oraz wysokiego średniego wieku drzewostanów (odpowiednio 62 lata i 61 lat). Dla porównania średni wiek drzewostanów województwa mazowieckiego należy do najniższych w kraju i wynosi 53 lata.
Lasy w Polsce, jeden z najcenniejszych elementów naszego środowiska, chronione są przez wiele różnorodnych form ochrony przyrody. Są to: parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i stanowiska dokumentacyjne. Z mocy ustawy o lasach wybrane drzewostany mogą także uzyskiwać status ochronności, odpowiedni do przypisanej im funkcji.
Najwyższą formą ochrony przyrody są parki narodowe, które obecnie – w liczbie 23 – zajmują powierzchnię 315,1 tys. ha (GUS wg stanu na dzień 31.12.2016 r.). Lasy w parkach występują na 194,8 tys. ha, tj. na 61,8% ogólnej ich powierzchni. Rezerwaty przyrody, w liczbie 1493, obejmują powierzchnię 168,3 tys. ha. Większość rezerwatów (1281) zlokalizowana jest na terenie PGL LP. Powierzchnia leśna w rezerwatach wynosi łącznie 96,1 tys. ha.
Decyzjami wojewodów powołano 122 parki krajobrazowe o łącznej powierzchni 2604,7 tys. ha, w tym 1319,1 tys. ha (50,6%) zajmuje tereny leśne. Z kolei do obszarów chronionego krajobrazu zaliczono 385 obiektów przyrodniczych o łącznej powierzchni 7085,9 tys. ha, z czego 2305,9 tys. ha (32,5%) stanowią lasy. Obie te formy ochrony przyrody pokrywają 50,2% powierzchni Lasów Państwowych.
Łączna powierzchnia parków narodowych i krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu zwiększyła się w latach 1980–2016 z 3,2% do 32,0% powierzchni administracyjnej kraju i wynosi już ponad 10 mln ha, w tym lasy zajmują ponad 3819,9 tys. ha – 38,2% łącznej powierzchni ww. form ochrony przyrody (GUS). W odniesieniu do powierzchni leśnej ogółem (9230 tys. ha) wzrost ten był jeszcze większy, mianowicie z 5,5% do 41,4%, a jego nasilenie przypadło na lata 80. i 90. minionego wieku.
W ramach sieci Natura 2000 do końca 2016 r. na terenie całego kraju wyznaczono 145 obszarów specjalnej ochrony ptaków, o łącznej powierzchni lądowej i morskiej wynoszącej 5575 tys. ha, oraz 849 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty (po powołaniu przez Ministra Środowiska będą stanowiły specjalne obszary ochrony siedliskowej) – 3851 tys. ha. Obecnie obszary Natura 2000 obejmują 6853 tys. ha, co stanowi ok. 20% powierzchni kraju. Na gruntach w zarządzie Lasów Państwowych obszary specjalnej ochrony ptaków zajmują 2217 tys. ha (29,1%), a obszary mające znaczenie dla Wspólnoty – 1678 tys. ha (21,8%).
Wszystkie formy zagospodarowania i ochrony lasów, mające na celu zapewnienie im trwałości i biologicznej odporności, służą jednocześnie zachowaniu zasobów genowych i różnorodności biologicznej. W ogólnej powierzchni drzewostanów znajdujących się pod szczególną ochroną ze względu na zachowanie zasobów genowych należy również uwzględnić ponad 188 915 ha drzewostanów stanowiących bazę nasienną, w tym: 15 612 ha wyłączonych drzewostanów nasiennych, 167 710 ha gospodarczych drzewostanów nasiennych, 1820 ha plantacji nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych oraz 3773 ha drzewostanów i upraw zachowawczych, dzięki którym możliwe jest propagowanie w naszych lasach rodzimych ekotypów drzew gatunków lasotwórczych.
Lasy Państwowe prowadzą od lat ewidencję ustawowych form ochrony przyrody na gruntach w swoim zarządzie, aktualizując dane na bieżąco, m.in. przy sporządzaniu programów ochrony przyrody w nadleśnictwie.
Według stanu na dzień 31.12.2016 r. na terenie PGL LP zewidencjonowano:
• 1281 rezerwatów przyrody o powierzchni 123,3 tys. ha;
• obszary Natura 2000 o powierzchni 2891 tys. ha (38,0% powierzchni LP), w tym:
–– 133 obszary ptasie (OSO), zajmujące powierzchnię 2217 tys. ha (29,1%),
–– 707 obszarów o znaczeniu dla Wspólnoty (OZW) o łącznej powierzchni 1678 tys. ha (21,8%);
• 10 988 pomników przyrody, w tym:
–– 8611 pojedynczych drzew,
–– 1511 grup drzew,
–– 133 zabytkowe aleje,
–– 506 głazów narzutowych,
–– 237 skałek, grot i jaskiń, w tym:
–– 157 pomników powierzchniowych (314 ha);
–– 8965 użytków ekologicznych o powierzchni 29 517 ha;
–– 125 stanowisk dokumentacyjnych o powierzchni 1155 ha;
–– 136 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o łącznej powierzchni 37 235 ha.
Ponadto w Lasach Państwowych utworzono 3539 stref ochronnych wokół chronionych gatunków, o łącznym areale wynoszącym 150 470 ha, z czego ponad 21% stanowi powierzchnia ochrony całorocznej. Strefy tworzy się w celu ochrony ostoi ptaków (3147), ssaków (4), gadów (36), owadów (12), roślin (5), porostów (334) i innych (1).
Lasy Państwowe, dbając o zachowanie różnorodności biologicznej i odtwarzanie zagrożonych gatunków flory i fauny, podejmują własne inicjatywy służące m.in. utrzymaniu stanu siedlisk i gatunków we właściwym stanie. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim „Program zachowania leśnych zasobów genowych” oraz takie projekty, jak m.in.: „Program restytucji jodły w Sudetach Zachodnich”, „Program restytucji cisa” oraz programy reintrodukcji głuszca i cietrzewia, sokoła wędrownego, rysia, popielicy oraz żubra, a także – w ramach środków własnych – programy ochrony in situ i ex situ takich gatunków, jak: jarząb brekinia, gniewosz plamisty, pachnica dębowa, kozioróg dębosz, jelonek rogacz, zając, kuropatwa i wielu innych. W nadleśnictwach działają m.in. ośrodki rehabilitacji zwierzyny (8), istnieje 7 ogrodów botanicznych (nadleśnictwa: Kudypy, Kaliska, Gryfino, Syców, Gdańsk, Karnieszewice, Marcule), są także 4 arboreta (nadleśnictwa: Tułowice, Supraśl oraz LBG Kostrzyca w Miłkowie i OKL w Gołuchowie).
W raporcie o stanie lasów za 2016 roku dużo miejsca poświęcono też Puszczy Białowieskiej. Czytamy m.in., że:
Puszcza Białowieska, obejmująca swym zasięgiem tereny Białowieskiego Parku Narodowego (10,5 tys. ha) oraz trzech nadleśnictw: Białowieża, Browsk i Hajnówka (52,6 tys. ha), jest bardzo cennym ekosystemem leśnym rozpoznawalnym w skali krajowej i międzynarodowej. Jest Rezerwatem Biosfery, została też wpisana na listę Światowego Dziedzictwa Przyrodniczego UNESCO, a cała stanowi Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszcza Białowieska” oraz Obszar Natura 2000 PLC200004 Puszcza Białowieska.
Do roku 2016 na terenie Puszczy Białowieskiej, w części zarządzanej przez PGL Lasy Państwowe, utworzono 21 rezerwatów przyrody, w tym 14 leśnych, 4 faunistyczne, 2 florystyczne i 1 torfowiskowy, o łącznej powierzchni 12 028 ha. Ustanowiono m.in. 1131 pomników przyrody – głównie pojedynczych drzew, 110 użytków ekologicznych o łącznej powierzchni 695 ha, wyznaczono także 193 strefy ochronne (wokół porostu granicznika płucnika oraz miejsc gniazdowania ptaków) o powierzchni 2727 ha. Na mocy ustawy o lasach obszar zarządzany przez Lasy Państwowe jest jednocześnie Leśnym Kompleksem Promocyjnym „Puszcza Białowieska”.
Dyrektor Generalny LP wydał Decyzję nr 52 w sprawie ustalenia szczegółowych zasad gospodarki leśnej w zasięgu terytorialnym nadleśnictw Białowieża i Browsk, która wprowadziła powierzchnie referencyjną (5611 ha) z bardzo silnymi ograniczeniami dla gospodarki leśnej. Zgodnie z planem zadań ochronnych wyodrębniono obszary o ograniczonym użytkowaniu (dotyczy drzewostanów na siedliskach wilgotnych lub w wieku ponad 100 lat o powierzchni 34,5 tys. ha).
W sumie obszary referencyjne wraz z rezerwatami obejmują 17,6 tys. ha, czyli nieco ponad 33% łącznej powierzchni nadleśnictw Białowieża, Browsk i Hajnówka, a z uwzględnieniem obszarów o ograniczonym użytkowaniu – 65,5% ich powierzchni. Gospodarcze pozyskanie drewna możliwe jest zatem jedynie na 1/3 powierzchni drzewostanów Puszczy Białowieskiej znajdujących się w zarządzie PGL LP.
Decyzją Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, w 2016 r. na terenie Puszczy Białowieskiej przeprowadzono inwentaryzację najważniejszych zasobów przyrodniczych i kulturowych, w tym wybranych gatunków ptaków, owadów, płazów i jednego gatunku nietoperza – mopka, oraz rzadkich i chronionych roślin, a także siedlisk przyrodniczych i obiektów dziedzictwa kulturowego. Obiekty dziedzictwa kulturowego zewidencjonowano z wykorzystaniem technologii lotniczego skanowania laserowego. Ponadto na 665 powierzchniach zbadano zawartość węgla organicznego w glebach leśnych. Była to pierwsza inwentaryzacja wybranych elementów na terenie Puszczy Białowieskiej, obejmująca cały jej teren i systemowy sposób badań.
Inwentaryzacja ornitologiczna objęła 11 gatunków ptaków, w tym m.in. dzięcioła trójpalczastego, który swoje dziuple wykuwa w pniach martwych lub zamierających drzew. Stwierdzono, że liczebność par tego gatunku w lasach gospodarczych nie różni się zasadniczo od ich liczebności w Białowieskim Parku Narodowym (4,7–5,4 par w BPN i 4,5–4,8 w lasach Nadleśnictwa Białowieża).
W ramach inwentaryzacji entomologicznej, na 634 powierzchniach oznaczono 94 415 sztuk owadów z rodziny biegaczowatych i 27 335 z rodziny kusakowatych. Nie odnaleziono śladów obecności kozioroga dębosza (Cerambyx cerdo) – gatunek najprawdopodobniej należy uznać za wymarły na terenie Puszczy Białowieskiej. Na 6 gatunków motyli będących przedmiotem ochrony na obszarze Natura 2000 (PLC200004 Puszcza Białowieska) nie stwierdzono występowania 4 z nich, tj. modraszka telejusa, przeplatki aurinii, modraszka eroidesa i szlaczkonia szafrańca. Inwentaryzacja potwierdziła natomiast występowanie pachnicy dębowej – reliktowego gatunku związanego ze starymi drzewami dziuplastymi – oraz podkorowych chrząszczy saproksylitycznych (zgniotka cynobrowego i szkarałatnego oraz ponurka Schneidera), żyjących pod korą zamarłych drzew i to w liczbie większej niż na terenie BPN.
Inwentaryzacja pozwoliła również na określenie wielkości zasobów drewna martwego występującego w Puszczy Białowieskiej ze szczególnym uwzględnieniem drewna świerkowego, pochodzącego głównie z drzew zasiedlonych przez kornika drukarza. W Parku Narodowym przeciętna zasobność tego drewna wynosiła 109,4 m3/ha, w tym świerkowego 54,7 m3/ha; na terenie PGL LP odpowiednio: 54,5 m3/ha oraz 26,7 m3/ha. Łączny zapas drewna martwego pozostającego w lesie, zarówno stojącego, jak i leżącego, kształtował się na poziomie 3,8 mln m3, w tym świerkowego 1,9 mln m3.
W 2016 r. trwała, zapoczątkowana w roku 2012, gradacja kornika drukarza, która spowodowała zasiedlenie 379 tys. drzew świerka, z czego najwięcej w drzewostanach Nadleśnictwa Białowieża – 199 tys. drzew.
Jedynym znanym skutecznym sposobem walki z gradacją kornika jest usuwanie drzew zasiedlonych, jednak ich liczba, a co za tym idzie i masa, przekroczyła już dopuszczalne limity pozyskania drewna określone w planie urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Białowieża. W celu ratowania pozostałych drzewostanów świerkowych i uniknięcia degradacji cennych przyrodniczo obszarów Natura 2000 w marcu 2016 r. Minister Środowiska zatwierdził aneks do planu urządzenia lasu sporządzonego na lata 2012–2021 dla Nadleśnictwa Białowieża; w aneksie zwiększono limit pozyskania drewna, pochodzącego głównie z zasiedlonych drzew, z 63 471 m³ do 188 000 m³. Działanie to ma zahamować proces zamierania świerka w Puszczy Białowieskiej.
♦ Podsumowując: ♦
1. Lasy w klimatyczno-geograficznej strefie położenia Polski są najbardziej naturalną formacją przyrodniczą. Stanowią niezbędny czynnik równowagi ekologicznej, ciągłości życia, różnorodności krajobrazu, a także redukcji zanieczyszczeń, przez co przeciwdziałają degradacji środowiska. Zachowanie lasów jest nieodzownym warunkiem ograniczania procesów erozji gleb, utrzymania zasobów wodnych i regulacji stosunków wodnych oraz ochrony krajobrazu. Lasy w sposób nierozdzielny są formą użytkowania gruntów, zapewniającą produkcję biologiczną o wartości rynkowej oraz dobrem ogólnospołecznym kształtującym jakość życia człowieka.
2. Ekosystemy leśne stanowią w Polsce najcenniejszy i najliczniej reprezentowany składnik wszystkich form ochrony przyrody. Zajmują 38,2% obszarów objętych ochroną prawną. Udział lasów ochronnych wszystkich form własności w ogólnej powierzchni leśnej kraju osiągnął wielkość 41,9%, a z uwzględnieniem powierzchni rezerwatów – 43,0%. W Lasach Państwowych udział ten wynosi obecnie 53,2% całkowitej powierzchni leśnej, a przy uwzględnieniu również powierzchni rezerwatów (103 tys. ha) – 54,6%. Wśród wyróżnianych kategorii największą powierzchnię zajmują lasy wodochronne – 1542 tys. ha, podmiejskie – 633 tys. ha i cenne przyrodniczo – 517 tys. ha. Obszary Natura 2000 pokrywają obecnie ok. 20% powierzchni kraju. W PGL LP obszary ptasie (OSO) zajmują powierzchnię 2217 tys. ha (29,1% powierzchni gruntów LP), a siedliskowe (OZW) – 1678 tys. ha (21,8%).
3. Powierzchnia lasów i zasoby drzewne kraju sukcesywnie się zwiększają. Obecnie ich obszar wynosi 9230 mln ha, w tym w PGL Lasy Państwowe 7105 mln ha, miąższość zaś – 2550 mln m3 grubizny brutto, z czego w PGL Lasy Państwowe 2005 mln3 m, a w lasach prywatnych 424 mln m3. Przeciętna zasobność drzewostanów wynosi obecnie 277 m3/ha; w Lasach Państwowych wskaźnik ten jest wyższy w porównaniu z lasami prywatnymi – odpowiednio 282 m3/ha i 240 m3/ha. Średni wiek drzewostanów kształtuje się na poziomie 59 lat w PGL LP i 48 lat w lasach prywatnych.
4. W 2016 r. areał rocznych zalesień gruntów porolnych i nieużytków, zalesień prowadzonych w ramach „Krajowego programu zwiększania lesistości”, wyniósł zaledwie 2011 ha, co jest najniższą wartością od czasu wdrożenia programu. Powierzchnia zalesień stale maleje (w roku 2013 zalesiono 4,1 tys. ha, w 2014 – 3,8 tys. ha, w 2015 – 2,8 tys. ha), co jest m.in. wynikiem zmiany kryteriów przeznaczania prywatnych gruntów rolnych do zalesienia w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, w tym podniesienia minimalnej zwartej powierzchni zalesień, wyłączenia ze wsparcia na zalesianie trwałych użytków zielonych i gruntów położonych na obszarach Natura 2000, oraz konkurencyjności ze strony dopłat bezpośrednich do produkcji rolnej.
5. Lasy są odnawialnym źródłem surowców drzewnych, warunkującym rozwój cywilizacyjny bez szkody dla środowiska. Użytkowanie zasobów drzewnych realizowane jest na poziomie poniżej możliwości przyrodniczych, określonych zgodnie z zasadą trwałości lasów i zwiększania zasobów drzewnych. W roku 2016 pozyskano w Polsce 39 129 tys. m3 grubizny netto, w tym w PGL Lasy Państwowe – 37 405 tys. m3 grubizny, tj. 102,1% wielkości orientacyjnego, rocznego, miąższościowego etatu cięć, z czego w ramach cięć rębnych 18 818 tys. m3 (97,4% etatu), a przedrębnych – 18 586 tys. m3 (107,3% etatu).
W ramach cięć przygodnych i sanitarnych, wynikających z potrzeby porządkowania drzewostanów w związku z likwidacją skutków zjawisk klęskowych, pozyskano 6611 tys. m3 drewna (17,7% grubizny ogółem). Wielkość rębni zupełnych ograniczono do powierzchni 28,9 tys. ha, pozyskane zaś z nich drewno – do 7164 tys. m3 grubizny, czyli do 19,2% ogólnego pozyskania grubizny. W Lasach Państwowych udział pozyskania grubizny w przyroście bieżącym, według danych z ostatnich
20 lat, wyniósł 57,3%.
6. Lasy polskie znajdują się w sytuacji stałego zagrożenia przez czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne – należy ono do najwyższych w Europie. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego nadal stanowią istotne niebezpieczeństwo dla ekosystemów leśnych. Stałe oddziaływanie zanieczyszczeń i ich dotychczasowa akumulacja w środowisku leśnym zwiększają predyspozycje chorobowe lasów.
Stan zdrowotny lasów w Polsce, oceniany na podstawie defoliacji koron drzew, uległ w ostatnim roku niewielkiemu pogorszeniu. Udział drzew uszkodzonych (defoliacja powyżej 25%) zwiększył się z 16,7% w roku 2015 do 19,5% w 2016 r. Zmniejszył się również udział drzew zdrowych (z 11,9% w roku 2015 do 8,3% w 2016 r.). Średnia defoliacja określona dla wszystkich gatunków wyniosła 22,7% i była o 1,2 p.p. wyższa niż w roku 2015.
7. Polska należy do krajów, w których niekorzystne zjawiska związane z masowymi pojawami szkodników owadzich występują w wyjątkowo dużej różnorodności i cyklicznym nasileniu. W celu ograniczenia szkód powodowanych w drzewostanach przez owady konieczne jest podejmowanie działań profilaktycznych oraz prowadzenie zwalczania na obszarach zagrożonych. W 2016 r. aktywność najgroźniejszych szkodników pierwotnych była wyjątkowo niska. Całkowita powierzchnia występowania tej grupy owadów wyniosła 94 tys. ha, w tym imagines chrabąszczy – 23 tys. ha, a zabiegi ochronne wykonano na powierzchni 28 tys. ha.
Głównymi sprawcami szkód w tej grupie były foliofagi drzewostanów dębowych (przede wszystkim imagines chrabąszczy). Zagrożenie lasów ze strony szkodników wtórnych w porównaniu z rokiem poprzednim zwiększyło się o 29%. Miąższość drewna pozyskanego w ramach cięć sanitarnych osiągnęła poziom 6,6 mln m3. Główną przyczyną było utrzymujące się od 2015 r. osłabienie zarówno drzewostanów iglastych, jak i liściastych spowodowane silną suszą.
8. W roku 2016 areał występowania grzybowych chorób infekcyjnych zwiększył się w odniesieniu do roku poprzedniego o 23 tys. ha, obejmując powierzchnię ok. 200 tys. ha. Było to następstwem wzrostu zagrożenia ze strony huby korzeni oraz drastycznego nasilenia zjawiska zamierania pędów sosny, które objęło swym zasięgiem trzydziestokrotnie większą powierzchnię niż w 2015 r. Spośród chorób aparatu asymilacyjnego znacznie zmniejszyło się zagrożenie ze strony skrętaka sosny (o 53%) oraz rdzy na igłach i liściach (o 96%).
Osutki sosny wystąpiły w niezmienionym rozmiarze. Z kolei pojawianie się mączniaka dębu zanotowano na areale większym o 30%. Powierzchnia zamierania drzewostanów liściastych zmniejszyła się o 12%. Zanotowano zwiększenie łącznego areału drzewostanów zagrożonych przez choroby korzeni (o 9%) oraz zmniejszenie powierzchni występowania obwaru sosny oraz chorób kłód i strzał (z wyjątkiem raka modrzewia i czyrenia ogniowego).
9. Szkody o znaczeniu gospodarczym wyrządzają też roślinożerne ssaki, głównie jeleń, sarna, łoś oraz – lokalnie – gryzonie (bobry i myszowate). W 2016 r. uszkodzenia spowodowane przez gatunki łowne i chronione wystąpiły na łącznej powierzchni 88,7 tys. ha, w tym szkody w przedziale 21–40% – na powierzchni 61,5 tys. ha, natomiast silne szkody przekraczające 40% – na powierzchni 27,2 tys. ha.
10. Liczba pożarów lasu w 2016 r. była jedną z najwyższych w ostatnim 15-leciu. Zarejestrowano 12 286 pożarów, o 29 więcej niż w roku poprzednim, przy czym spaleniu uległo 1451 ha lasu, tj. o 4059 ha mniej niż w roku 2015. Głównymi przyczynami pożarów były podpalenia oraz zaniedbania (pożary wywołane w sposób niezamierzony przez ludzi).
