Powierzchniowy pomnik przyrody “Krzywy Las” w Nowym Czarnowie koło Gryfina.

Najsłynniejszy.

Nowe Czarnowo to rozległa wieś położona w woj. zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, w gminie Gryfino. Miejscowość jest przedzielona drogą krajową nr 31 i linią kolejową nr 273 Szczecin – Wrocław na dwie części, część starą i nowe osiedle, znacznie od siebie oddalone. Osiedle jest to część wsi obejmująca teren Elektrowni Dolna Odra S.A. i wielu firm produkcyjno-usługowych oraz dom pomocy społecznej. Teren posiada wyraźną funkcję przemysłową.

Położone “Krzywego Lasu” na mapie GDOŚ

Dla miłośników dendrologii, dendrometrii i nietypowych okazów drzew, Nowe Czarnowo to bardzo ważne miejsce, bowiem na jego terenie rośnie najsłynniejszy w kraju powierzchniowy pomnik przyrody z nietypowo ukształtowanymi sosnami zwyczajnymi. Gdy zapytamy ludzi, którzy na co dzień nie są związanymi zawodowo lub hobbystycznie z najciekawszymi krajowymi okazami drzew, o najsłynniejsze pomnikowe drzewo to najczęściej usłyszymy odpowiedź: dąb “Bartek” z Bartkowa obok Zagnańska. Gdy zaś zapytamy o najsłynniejszy “Krzywy Las” w kraju, to ludzie z reguły wskażą właśnie na ten, który rośnie w Nowym Czarnowie.

Często spotykam się z określeniem “Krzywy Las” obok Gryfina, pod Gryfinem lub nawet z Gryfina, ale to Nowe Czarnowo może się poszczyć tym wyjątkowym zbiorowiskiem sosen na swoim terenie i uważam, że nie powinno się unikać podawania nazwy wsi, na terenie której rośnie “Krzywy Las”, gdyż jest to trochę krzywdzące dla tej miejscowości. Nawet bez posiadania mapy i współrzędnych GPS, bardzo łatwo możemy dotrzeć do “Krzywego Lasu”, dzięki licznie ustawionym tablicom informującym o kierunku marszu do drzew.

Dodatkowo, równie często przy opisie “Krzywego Lasu” z Nowego Czarnowa podaje się, że jest to jedyny, tak osobliwie wyglądający fragment lasu w Polsce. Moje poprzednie artykuły o “krzywych lasach” udowadniają, że tak nie jest, a niektóre z nich, powierzchniowo są dużo większe od “Krzywego Lasu” w Nowym Czarnowie. Na blogu Marka Łuszczyńskiego znajduje się jeszcze więcej przykładów “krzywego lasu”, np. “Sosnowe Wywijasy” ( https://www.pomniki-przyrody.pl/?p=6838 ) lub “Leśne Kandelabry” ( https://www.pomniki-przyrody.pl/?p=12222 ).

Przy okazji przypomnę myśl, którą przytoczyłem w opisie “Tańczącego Boru” z Zielonej Góry. Każdy nietypowo ukształtowany fragment sosnowego lasu, który objęto ochroną jako powierzchniowy pomnik przyrody jest unikatowy i jedyny w swoim rodzaju, nawet, gdy jeden jest dość podobny do drugiego. Każdy z nich ma też swój niepowtarzalny klimat, charakter, moc i piękno. Łączy je tylko ten sam gatunek drzewa (sosna zwyczajna).

“Krzywy Las” powołano na pomnik przyrody rozporządzeniem Nr 120/2006 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 8 listopada 2006 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody. Najnowszym aktem prawnym sankcjonującym pomnikowy status “Krzywemu Lasowi” jest uchwała nr XLII/328/21 Rady Miejskiej w Gryfinie z dnia 28 października 2021 r. w sprawie ustanowienia powierzchniowego pomnika przyrody “Krzywy Las”. 

Gdy dotrzemy już do drzew, to możemy zapoznać się licznymi informacjami i ciekawostkami o nietypowo powyginanych sosnach i to w kilku językach. Myślę, że “komercyjność” drzew wynika zarówno z bliskości pomnika przyrody od ludzkich domostw, a w związku z tym promocją “Krzywego Lasu” przez jego miłośników i sympatyków, a także rozpropagowanie go przez Nadleśnictwo Gryfino, które gospodaruje terenem “Krzywego Lasu”.

“Krzywy Las” znajdziemy na wykazie w Centralnym Rejestrze Form Ochrony Przyrody ( Krzywy_Las_w_Nowym_Czarnowie ), gdzie wskazano, że mamy tu do czynienia z “powierzchniowym pomnikiem przyrody o nazwie „Krzywy Las” o powierzchni 0,5043 ha, obejmujący 105 osobliwie zdeformowanych sosen pospolitych (Pinus silvestris).”

Obecnie żywych osobników “Krzywego Lasu” jest mniej, gdyż niektóre z nich obumarły z różnych przyczyn. Według informacji zawartej na jednej z tablic, wiek drzew tworzących “Krzywy Las” szacuje się obecnie na 74 lata. Posadzono je bowiem prawdopodobnie około roku 1934. Zatem w 2022 roku drzewa mają 88 lat.

Trudno jest dziś jednoznacznie wskazać na cel w jakim drzewa poddane zostały deformacji. Z całą pewnością można jednak stwierdzić, że nastąpiło to wskutek uszkodzeń mechanicznych.

Wśród wymienianych hipotez dotyczących tego stanu rzeczy jest wzmianka o: uszkodzeniu młodych drzewek przez czołgi stacjonujące tu wiosną 1945 roku oraz próbach deformacji pni drzew w celu wykorzystywania ich do budowy kadzi, beczek, mebli lub innych przedmiotów użytecznych człowiekowi. Druga z teorii wydaje się jednak bardziej prawdopodobna.

Prowadzone w latach 70 ubiegłego wieku obserwacje wskazały jednoznacznie na celową działalność człowieka nacinającego pnie młodych sosen od strony południowej i przyginającego je do ziemi z wierzchołkiem skierowanym zawsze na północ.

Przy dalszym wzroście drzewek wierzchołki ich wyginały się ku górze tworząc obecnie obserwowane krzywizny. Bez względu na cel w jakim hodowano te osobliwe drzewa są one dziś jedną z największych atrakcji przyrodniczych ziemi zachodniopomorskiej.

W 2020 r. Gmina Gryfino, Nadleśnictwo Gryfino i Polska Grupa Energetyczna podjęły współpracę na rzecz rewitalizacji Krzywego Lasu. Zarząd Fundacji Polskiej Grupy Energetycznej przyznał gminie kwotę 250 tys. zł na rewitalizację pomnika przyrody i udostępnienie go dla ruchu turystycznego bez ingerencji w jego naturalną substancję.

W 2021 r. Nadleśnictwo Gryfino utworzyło powierzchnię zastępczą Krzywego Lasu, na której nasadzono 1000 młodych drzewek. W dalszym etapie rozwoju poddane one zostaną procesowi sztucznego krzywienia. W tym roku Gmina Gryfino wydała także pierwszy ilustrowany przewodnik po Krzywym Lesie, który zawiera m.in. zestawienie najpopularniejszych tez na temat jego powstania.

Zachęcam do lektury strony traktującej o “Krzywym Lesie” ( https://krzywylas.pl/?p=254 ) oraz artykułu Marka Łuszczyńskiego na Jego blogu ( https://www.pomniki-przyrody.pl/?p=1289 ). “Krzywy Las” odwiedziliśmy w ramach wspólnej, dwu-dniowej wyprawy na wybrane tereny województw lubuskiego i zachodniopomorskiego. Było to na początku sierpnia 2022 roku.

Z wyprawy przywieźliśmy mnóstwo wrażeń i przede wszystkim cenny materiał na następne artykuły. Poszczególne wpisy z dendrologiczno-historyczno-zabytkowej wycieczki, planuję publikować na przełomie stycznia i lutego 2023 roku. Odwiedziliśmy wtedy kilka, wyjątkowych w skali kraju drzew i dokonaliśmy aktualnych pomiarów, zatem artykuły zapowiadają się naprawdę atrakcyjnie.

“Krzywy Las” w Nowym Czarnowie należy oglądać, podobnie jak wszystkie tego typu powierzchniowe pomniki przyrody, bez zbytniego pośpiechu i najlepiej z każdej strony, aby w pełni delektować się niezwykłymi pokrojami poszczególnych osobników.

Niektóre sosny kojarzą mi się z płynącymi łabędziami. Chociaż skupisko tych niezwykłych drzew nazwano “Krzywym Lasem”, pasuje do niego również określenie “Płynący Las”, “Tańczący Las”, “Akrobatyczny Las”, “Wywinięty Las” lub “Wirujący Las”. Każdy może na swój sposób określić lub nazwać to cudo, na podstawie indywidualnych wrażeń i odbioru.

Płynące, choć rosnące w miejscu.

Wygimnastykowane i rozciągnięte, choć zastygłe w bezruchu.

Wydęte do przodu, choć dyskretne i skromne.

Prężą się jak płomienie świecy, wcale nie dla hecy.

Czy to ludzie je ukształtowali, czy przyroda rzuciła jakieś czary,

Kiedy leśny czort wyszedł ze swojej pieczary?

Teorii jest wiele, co tak wygięło sosny,

Że sławna na świat krzywizna w ich sylwetkach rośnie.

Ktoś lub coś ostro się napracował,

I tyle sosen wygimnastykował.

Czy je to boli, czy im wszystko jedno?

Trzeba żyć i być – to ich życiowe, sosnowe sedno.

W pobliżu rosną proste sosny i nadziwić się nie mogą,

Kto je tak przegiął, kto tak uformował?

I chociaż prawie wiadomo, że to sprawka człowieka,

“Krzywy Las”, wciąż wielu ludziom zabija ćwieka,

Bo jak spokojnie, na zimno i bez nutki tajemnicy spojrzeć na drzewa,

Którym taka dziwaczna sylwetka doskwiera?

P O D S U M O W A N I E

1) W Nowym Czarnowie (woj. zachodniopomorskie, powiat gryfiński, gmina Gryfino) na powierzchni 0,5043 ha znajduje się powierzchniowy pomnik przyrody o nazwie „Krzywy Las” obejmujący, według danych zawartych w Centralnym Rejestrze Form Ochrony Przyrody 105, według nowszych danych, ponad 50 osobliwie zdeformowanych sosen pospolitych (Pinus silvestris).

2) Przyjmując dane z tablic informacyjnych znajdujących się w “Krzywym Lesie”, sosny posadzono prawdopodobnie około 1934 roku, a więc w 2022 roku wiek drzew można oszacować na 88 lat. Teorii na temat powstania deformacji w budowie pokroju pni sosen w “Krzywym Lesie” jest wiele, chociaż prowadzone w latach 70 ubiegłego wieku obserwacje wskazały jednoznacznie na celową działalność człowieka, nacinającego pnie młodych sosen od strony południowej i przyginającego je do ziemi z wierzchołkiem skierowanym zawsze na północ.

3) Bez względu na dywagacje i wątpliwości co do krzywizny sosen, “Krzywy Las” w Nowym Czarnowie należy do najsłynniejszych tego typu powierzchniowych pomników przyrody w kraju i jest obowiązkowym punktem wycieczki podczas pobytu w woj. zachodniopomorskim, nie tylko dla miłośników przyrody lub wyjątkowych tworów dendroflory. Tam trzeba po prostu pojechać i osobiście obejrzeć fantastycznie “pływające, tańczące i wygimnastykowane” sylwetki sosny zwyczajnej – królowej polskich lasów.