Pomnikowy cis pospolity “Bolko” w Wąwozie Pełcznicy.

Świebodzice to miasto położone w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie miejskiej Świebodzice. Odznacza się bardzo malowniczymi terenami, bowiem ulokowane jest u stóp Pogórza Wałbrzyskiego, na Pogórzu Świebodzickim, w środkowym biegu rzeki Pełcznicy, na skraju Książańskiego Parku Krajobrazowego. Wysokość terenów miasta waha się od ok. 280 do 425 m n.p.m. (góra Grabnik). Świebodzice należą do aglomeracji wałbrzyskiej.

Rezerwat przyrody Przełomy pod Książem jest położony na terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego, w granicach administracyjnych Wałbrzycha (miasto na prawach powiatu) i gminy miejskiej Świebodzice (powiat świdnicki). Utworzono go w 2000 roku na powierzchni 231,41 ha, a w 2010 roku nieznacznie zmniejszono jego obszar do 230,95 ha.

Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie krajobrazu przełomów potoków Pełcznicy i Szczawnika o naturalnym charakterze wraz z różnorodnością fauny i flory. Są one zorientowane południkowo, o długości ok. 3 km i szerokości ok. 0,5 km. Zbocza dolin obu potoków są strome, z licznymi skałkami. Wypreparowane zostały w dolnokarbońskich zlepieńcach. Obie rzeki są silnie zanieczyszczone.

98% powierzchni rezerwatu pokrywają zbiorowiska leśne. Strome zbocza są porośnięte drzewostanem grądowym z dominacją lipy drobnolistnej. Występuje również kwaśna buczyna, las łęgowy i dąbrowa. Łącznie lasy liściaste zajmują tu prawie 130 ha. Inne rośliny to m.in. cis, barwinek pospolity, parzydło leśne, śnieżyca wiosenna, czarka szkarłatna, paprotka zwyczajna, różanecznik złoty. Obszar rezerwatu objęto ochroną czynną. Jeden z cisów jest okazałym uznanym pomnikiem przyrody i to on jest tematem głównym artykułu.

Aby dotrzeć do drzewa, w Świebodzicach należy odnaleźć ulicę Moniuszki (z drogi nr 34 kierujemy się do niej ul. Kasztanową, a następnie Władysława Sikorskiego i Jana Mikulicza). Przy ul. Moniuszki 3 (tuż za mostkiem) należy przejść przez wąską kamienistą ścieżkę.

Cis rośnie nad rzeką Pełcznicą kilkadziesiąt metrów dalej. Wiedzie do niego czerwony szlak turystyczny. W 2010 roku zaniedbany wcześniej teren wokół pomnikowego drzewa został starannie uprzątnięty, zaś sam cis ogrodzony i zabezpieczony. Przy drzewie ustawiono tablice informacyjne, z których możemy się wiele dowiedzieć, zarówno o samym pomniku przyrody, jak i otaczającym terenie. Niewątpliwie posiada on bardzo cenne walory turystyczno-przyrodnicze.

Wśród dostępu do różnych źródeł o parametrach drzewa, przytoczę te znajdujące się w CRFOP ( Cis_pospolity_Bolko_w_Wąwozie_Pełcznicy ) oraz albumie “Drzewa Polski. Najgrubsze. Najstarsze. Najsłynniejsze”. Dane rejestrowe pochodzą mniej więcej z lat 2014/2015. Wówczas obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosił 289 cm, a wysokość 12 metrów.

Natomiast dane wskazane w albumie, aktualne na 2011 rok są następujące: obwód pierśnicowy pnia 270 cm, wysokość 14 metrów, wiek ustalony przez dr. Pacyniaka – 590 lat. Najbardziej zastanawia mnie metoda pomiaru obwodu pnia pomnikowego okazu, przyjęta w CRFOP. Przyjmując bowiem, że obwód pierśnicowy pnia cisa w 2014 lub 2015 roku rzeczywiście wynosił 289 cm, to wychodzi, że przyrósł on na grubość aż o 19 cm, zaledwie w ciągu kilku lat. Dla tego gatunku jest to nieprawdopodobne.

CIS “BOLKO” W ALBUMIE

DRZEWA POLSKI. NAJGRUBSZE. NAJSTARSZE. NAJSŁYNNIEJSZE.

Cis “Bolko” należy do drzew bardzo ważnych i cenionych przez tree hunterów. Autorzy wyżej wspomnianego albumu, postanowili go opisać i zaprezentować na str. 68-69. “Cis ten jest jednym z najstarszych i najgrubszych drzew swego gatunku rosnących na terenie Sudetów. Mimo to pomnikiem przyrody został stosunkowo niedawno (dopiero w 2006 r.). Jego nazwa pochodzi od imienia księcia śląskiego z dynastii Piastów ziębickich – Bolka I Surowego (ur. ok. 1252-1256, zm. 1301), który jakoby miał zasiadać pod tym drzewem wraz ze swymi rycerzami.

Władca ten znany był z rządów twardej ręki i w ciągu niespełna ćwierćwiecza swego panowania znacznie powiększył obszar księstwa oraz zbudował silne strefy wpływów w całym regionie. Cis “Bolko” jest również związany z inną historyczną postacią, a mianowicie ze słynnym niemieckim geografem, przyrodnikiem i podróżnikiem Aleksandrem von Humboldtem (1769-1859). Leciwy uczony osobiście podziwiał to drzewo w połowie XIX wieku. Oszacował on wówczas “Bolka” na 800 lat.

Warto dodać, że Humboldt jest twórcą pojęcia “pomnik przyrody”, które w latach późniejszych stopniowo upowszechniło się na całym świecie dla oznaczania m.in. wyjątkowo okazałych, wiekowych drzew.

Cis “Bolko” – wbrew swojej nazwie – jest okazem żeńskim (cis to drzewo dwupienne). Odznacza się masywnym pniem o charakterystycznym beczkowatym pokroju. Jego niewielka wysokość w połączeniu z dość szeroką koroną (o wymiarach 8,5 x 7,5 m) o regularnym pokroju nadaje mu kształt świątecznej choinki. Obok drzewa stoi oryginalna, rzeźbiona drewniana tabliczka, na której widnieje jego nazwa.

Cis “Bolko” mimo stosunkowo sędziwego wieku odznacza się dobrym stanem zdrowotnym. Przypuszczalnie w czasach historycznych drzewo to uległo pożarowi, ponieważ badania jego korzeni ujawniły na nich ślady ognia.”

Drzewo zostało wzmocnione stalowymi podporami. Obecnie część wierzchołkowa okazu jest bardziej osłabiona, wnętrze pomnika przyrody częściowo wypróchniałe z widoczną w pniu dziuplą. Ogólny opis stanu drzewa w rejestrze wskazuje: “Puste w środku, próchniejące, korona świetlista”.

– Cis “Bolko” został również opisany na blogu Marka w tym artykule: https://www.pomniki-przyrody.pl/?p=8514

– Oprócz powyższego, znajdziemy tam dwa ciekawe teksty o pomnikach przyrody w Świebodzicach: 

(1) https://www.pomniki-przyrody.pl/?p=8572

(2) https://www.pomniki-przyrody.pl/?p=8606

Gorąco polecam lekturę wszystkich wpisów!

P O D S U M O W A N I E

1) W Świebodzicach (woj. dolnośląskie, powiat świdnicki, gmina Świebodzice), na terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego w rezerwacie przyrody “Przełomy pod Książem koło Wałbrzycha” rośnie jeden z najgrubszych i najstarszych cisów pospolitych, jakie można spotkać na terenie Sudetów. Obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 289 cm, wysokość 12 metrów (wg CRFOP), a jego wiek w 2023 roku wynosi 602 lata (jeżeli przyjmiemy badania dr. Pacyniaka, według których drzewo liczyło w 2011 roku 590 lat). 

2) Drzewo charakteryzuje umiarkowany stan techniczny i zadowalający stan zdrowotny. Okaz wzmocniono stalowymi podporami, dzięki której konary oraz gałęzie wiekowego cisa, znacznie mniej są narażone na wyłamanie, a samo drzewo ma zapewnioną dzięki temu zabiegowi, odpowiednią statykę. Mamy tu do czynienia z osobnikiem żeńskim, chociaż imię drzewa “Bolko” nawiązuje do imienia księcia śląskiego – Bolka I Surowego.

3) Odwiedzając ten bardzo cenny okaz dendroflory, warto od razu się przejść wytyczonymi szlakami po terenie rezerwatu, w którym – poza liczną populacją wiekowych i ciekawych cisów, odnajdziemy również wiele innych dorodnych drzew, w tym buki, dęby, jawory i lipy. Dla miłośników tworów przyrody nieożywionej (skał), rezerwat też oferuje sporo atrakcji.