Pomnikowe drzewa w gminie Sośnie.

Gmina wiejska Sośnie położona jest w południowo–zachodniej części województwa wielkopolskiego, na pograniczu Wielkopolski i Dolnego Śląska w Pradolinie Barucko-Głogowskiej, między pasmem Wału Trzebnickiego a Wysoczyzną Kaliską. Najniżej położony punkt na terenie gminy leży w miejscowości Bogdaj (115 m n.p.m.), a najwyżej położony punkt to Winna Góra (199 m n.p.m.).

Jest to najmniejsza pod względem liczby mieszkańców gmina powiatu ostrowskiego. Ponad połowę terenu gminy (54,1%) zajmują tereny leśne. Zachodnio–północna część gminy położona jest na terenie Parku Krajobrazowego “Dolina Baryczy”, a część południowo-wschodnia na obszarze chronionego krajobrazu Wzgórz Ostrzeszowskich i Kotliny Odolanowskiej. Licznie występującym zespołem roślinności tego terenu są bory sosnowe; w sąsiedztwie rzek, cieków wodnych i stawów występują w naturalny sposób olsy i lasy łęgowe.

Pomimo wysokiej lesistości gminy i obecności na jej terenie wielu wiekowych drzew, zwłaszcza dębów szypułkowych, oficjalnie w Centralnym Rejestrze Form Ochrony Przyrody według stanu na 29.03.2023 r., figurują wyłącznie 3 pozycje. Dwie dotyczą pojedynczych egzemplarzy drzew, a jedna zabytkowego parku w miejscowości Moja Wola. Rejestr wojewódzki pomników przyrody jest niedostępny (link podany na stronie RDOŚ w Poznaniu nie działa), a moja prośba wysłana do tej instytucji o przesłanie przedmiotowego rejestru, na razie pozostaje bez odpowiedzi.

NIEŚCISŁOŚCI/NIEJASNOŚCI DOTYCZĄCE POMNIKÓW PRZYRODY GMINY SOŚNIE

1) Okazuje się, że pojedynczych pomników przyrody ożywionej w gminie Sośnie, których nie ma na wykazie w CRFOP jest więcej, niż tych oficjalnych. Zacznę od Wikipedii, w której podano, że pomnikami przyrody na terenie gminy są:

• zespół parkowy w Mojej Woli;

• dąb szypułkowy „Jan” w Móżdżanowie;

• aleja 145 dębów przy trasie ze Szklarki Śląskiej do Sośni.

Z wymienionych obiektów, w rejestrze figuruje tylko zespół parkowy w Mojej Woli. Dębu “Jan”, którego niedawno opisałem i przy którym znajduje się tablica z podaną podstawą powołania drzewa na pomnik przyrody, nie odnajdziemy na wykazie w CRFOP. Podobnie jest z aleją 145 dębów.

2) Na tablicach edukacyjno-informacyjnych, które odnajdziemy we wsi Sośnie, również figuruje kilka informacji o pomnikowych drzewach gminy. Pierwsza z nich dotyczy miejscowości Kałkowskie.

Fot. sosnie.pl

Wskazano na niej, że we wsi rośnie STARY DĄB (pomnik przyrody). Drzewo to rzeczywiście tam rośnie, jest nawet opisane przez Krzysztofa Borkowskiego w albumie “Wielkopolskie Drzewa”, jednak na wykazie w CRFOP okazu nie odnajdziemy.

3) Kolejna nieścisłość dotyczy wsi Mariak. Tablica informacyjna podaje, że “w zachodniej części wsi, przed budynkiem leśniczówki Mariak (z 1890 r.), rosną dwa pomniki przyrody – lipa drobnolistna o obwodzie 350 cm i dąb szypułkowy o obwodzie 430 cm.” Także tych drzew na próżno szukać w CRFOP.

4) Jeszcze jednym, nierejestrowym pomnikiem przyrody jest dąb szypułkowy, który rośnie na terenie leśnym i którego opisałem niżej jako dąb szypułkowy w lesie. Aby można było łatwiej dotrzeć do drzewa, przy głównej drodze ustawiono tablicę z informacją “DĄB POMNIKOWY 200 m.” i wskazano kierunek prowadzący do drzewa.

Drzewa, co do których nie ma pomnikowych wątpliwości, ponieważ figurują na wykazie w CRFOP, reprezentują dwa okazy – wiąz szypułkowy i dąb szypułkowy.

(1) WIĄZ SZYPUŁKOWY

Pierwszy z nich to wiąz szypułkowy, który rośnie przy drodze Odolanów – Sośnie, tuż przy wjeździe do wsi Sośnie. Od stacji PKP do drzewa mamy tylko 345 m.

Jak podano w CRFOP ( Wiąz_szypułkowy_Sośnie ), obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 471 cm, wysokość 20 metrów. Przy drzewie znajdują się liczne pędy innych młodych rośli, które utrudniają pomiar obwodu pnia.

Pień drzewa jest częściowo uszkodzony i rozłożony przez grzyby, u podstawy widać wypróchnienie i zgniliznę. Drzewo wykształciło charakterystyczne dla gatunku przypory, dodatkowo pień częściowo porastają mchy.

Korona wiązu jest szeroka, ale dosyć radykalnie zredukowana w niższych partiach, zwłaszcza od strony drogi. Przyczyną tej redukcji, było zapewne szeroko rozumiane bezpieczeństwo powszechne.

Po usuniętych chirurgicznie konarach, pień drzewa przyozdabiają teraz kikuty i zgrubienia.

Efekt redukcji korony, najlepiej widać przy oględzinach sylwetki drzewa z nieco dalszej perspektywy.

Pomnikowy status wiązu nie jest zaakcentowany zieloną tabliczką, którą najczęściej przybija się do pnia pomnikowego drzewa, ani też tablicą informacyjną. Pewnie mało kto z okolicznych mieszkańców wie, że wiąz ten jest pomnikiem przyrody.

Stan zdrowotny okazu ciężko ocenić w stanie bezlistnym, ale wydaje się, że jest on zadowalający, podobnie jak stan techniczny. Jednak drzewo wymaga przeglądu i ewentualnych zabiegów, na których znają się np. arboryści specjalizujący się w pracach z pomnikami przyrody.

Tuż obok pomnikowego wiązu znajdziemy rozkładający się pień po ogromnym dębie szypułkowym, którego pamiętam z lat 90-tych, kiedy czasami jeździłem do Sośni na grzyby. Niestety, w tamtych czasach nie brałem ze sobą aparatu fotograficznego i nie uwieczniłem tego drzewa na zdjęciu. Szkoda, bo był to potężny okaz.

(2) DĄB SZYPUŁKOWY W POBLIŻU SZKOŁY

Drugim, figurującym w CRFOP pomnikowym drzewem gminy Sośnie jest dąb szypułkowy, który rośnie w pobliżu Zespołu Szkół w Sośniach, tuż obok ulicy Wielkopolskiej przed rondem.

Jest to klasyczny miejski soliter, któremu zredukowano koronę i ograniczono swobodę dla sfery korzeniowej, chociaż i tak nie wygląda to źle, bowiem ograniczenie to ma miejsce tylko od strony ulicy.

Według informacji znajdujących się w CRFOP ( Dąb_szypułkowy_Sośnie ), obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 418 cm, wysokość 18 metrów.

W 2022 roku dąb “obchodził” 40-lecie uhonorowania go na pomnik przyrody, bowiem powołano go na ten zaszczyt Decyzją Wydziału Rolnictwa, Leśnictwa i Skupu UW w Kaliszu z dnia 22 lutego 1982 r. w sprawie uznania za pomnik przyrody.

Dąb wykształcił krótki, masywny pień i szeroką, nisko osadzoną koronę, której dolne partie zredukowano chirurgicznie. Większość śladów po ranach drzewo zalało tkanką, obecnie można podziwiać na nich malownicze zgrubienia.

Korona drzewa jest szeroka, regularna z widocznymi śladami po zabiegach pielęgnacyjno-redukcyjnych. Drzewo jako dendrologiczne “dziecko ulicy” sprawia wrażenie okazu cieszącego się dobrą kondycją zdrowotną.

To był drugi i zarazem ostatni pojedynczy twór przyrody ożywionej na terenie gminy Sośnie, który jest chroniony jako pomnik przyrody i figuruje na wykazie w Centralnym Rejestrze Form Ochrony Przyrody.

(3) DĄB SZYPUŁKOWY W LESIE

Drzewem oznaczonym jako pomnik przyrody jest również dąb szypułkowy, który rośnie w odległości 200 metrów od szlaku biegnącego przez las. Na mapie szlak ten figuruje jako ul. Leśna. Dąb jest widoczny na mapach Google.

Od słynnego pałacu w Mojej Woli do dębu mamy odległość około 1,8 km. Drzewa nie odnajdziemy na wykazie pomników przyrody gminy Sośnie w CRFOP.

Obok okazu ustawiono tablicę edukacyjno-informacyjną “Ścieżka Przyrodnicza Moja Wola”. Zawarto na niej ciekawe informacje, ale słowem nie wspomniano o stojącym obok dębie, a szkoda, bowiem odwiedzając drzewo oznaczone jako pomnik przyrody, to właśnie o nim chciałbym coś poczytać i myślę, że inni miłośnicy pomnikowych drzew również. Wystarczyłoby przytoczyć kilka ciekawostek/legend, historii, itp., które są z nim związane. 

Historie i legendy drzew rosnących w tak ustronnym miejscu, najczęściej są znane bardzo nielicznym osobom. Szkoda, że nie napisano o nich chociaż 3-4 zdań, podobnie jak nie podano informacji o podstawowych parametrach okazu (obwód pnia, wysokość, wiek).

Aktualny obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 470 cm, wysokość około 25 metrów. Drzewo rośnie w pobliżu niewielkiego rowu z wodą, chociaż podczas wizyty przy okazie w lutym, rów w większości był wyschnięty.

Ciekawie jest zbudowana odziomkowa część pnia, bowiem poza zdobiącymi go mchami, odznacza się malowniczym skrętem włókien.

Jeszcze bardziej malowniczo wygląda pień drzewa. Po wyłamanych lub usuniętych konarach powstały liczne zgrubienia, narośla i zniekształcenia. Chociaż drzewo to nie należy do gigantów w swoim gatunku, sprawia wrażenie okazu mocno sędziwego.

Wnętrze drzewa jest prawdopodobnie częściowo wypróchniałe. Do takiego wniosku doszedłem, po dostrzeżeniu skapcaniałych owocników jakiegoś gatunku grzyba, które były przytwierdzone do podstawy pnia dębu.

Korona rośliny jest przerzedzona, zredukowana z widocznymi suchymi gałęziami, śladami po naturalnych wyłamaniach konarów oraz chirurgicznej redukcji wybranych jej fragmentów. Ogólny stan zdrowotny drzewa określiłbym jako zadowalający/średni.

Warto jeszcze wspomnieć, że okoliczne lasy kryją w sobie wiele ciekawych i dorodnych dębów, jednak na szlaku mojej lutowej wycieczki nie spotkałem osobników, których obwód pnia przekraczałby 500 cm, oczywiście poza potężnym “Janem” z Móżdżanowa.

P O D S U M O W A N I E

1) Na terenie gminy Sośnie, której ponad połowę powierzchni stanowią tereny leśne, na wykazie pomników przyrody ożywionej w CRFOP figurują tylko 3 pozycje, wśród których dwie dotyczą pojedynczych drzew. Pierwszym pomnikowym okazem jest wiąz szypułkowy o obwodzie pierśnicowym pnia 471 cm i wysokości 20 metrów (według danych z CRFOP). Drzewo rośnie przy drodze Odolanów – Sośnie, tuż przy wjeździe do wsi Sośnie.

2) Drugi pomnikowy okaz to soliterowy dąb szypułkowy rosnący przy ul. Wielkopolskiej w pobliżu Zespołu Szkół w Sośniach. Obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 418 cm, wysokość 18 metrów (według danych z CRFOP). Oba drzewa nie oznaczono tabliczkami i nie ustawiono w ich pobliżu żadnych tablic informacyjnych (stan na 07.02.2023 r.).

3) Około 1,8 km za pałacem w Mojej Woli i 200 m od głównej ścieżki leśnej, nazwanej w terenie i na mapach jako ul. Leśna, rośnie dąb szypułkowy o obwodzie pierśnicowym pnia 470 cm i wysokości około 25 metrów. Chociaż leśnicy oznaczyli drzewo jako pomnik przyrody, nie znajdziemy go na oficjalnym wykazie w CRFOP.

4) Takich nieścisłości, związanych z wybranymi okazami dendroflory na terenie gminy Sośnie jest dużo więcej. Wspomniałem o nich na początku tego wpisu. Szkoda, że władze gminy do tej pory nie zrobiły z nimi porządku i nie dokonały stosownych sprostowań, wpisów do rejestru, itp. W następnym artykule opiszę i zaprezentuję na fotografiach niezwykły pałac w Mojej Woli, który znajduje się na terenie parku. Park ten jest chroniony jako powierzchniowy pomnik przyrody.