Pomniki przyrody w Wierzbowej.

STACJA KOLEJOWA I KLON ZWYCZAJNY 410 CM

Wierzbowa (dawniej niem. Rückenwaldau)  to wieś wielodrożnicowa położona w województwie dolnośląskim, w powiecie bolesławieckim, w gminie Gromadka. Wierzbowa leży w centrum Borów Dolnośląskich, w obrębie Przemkowskiego Parku Krajobrazowego. W odległości ok. 3,5 km na północ od wsi leży fragment Wałów Śląskich – średniowiecznych umocnień obronnych (pojawiają się też sugestie, datujące je na XV wiek), biegnących od Krosna Odrzańskiego. W większości Wały te są już prawie niewidoczne, z wyjątkiem 7,5 km odcinka pod Wierzbową, który zachował się w dobrym stanie, w pobliżu ich południowego krańca znajduje się niewielkie wzniesienie, nazwane przez Niemców Polakenberg (Góra Polaków), co ma świadczyć o istniejącym tu w średniowieczu osadnictwie polskim (słowiańskim).

O ile nazwa samej wsi to Wierzbowa, o tyle na stacji kolejowej widnieje napis Wierzbowa Śląska. Jest to wioska szczególnie ważna dla grzybiarzy, bowiem Wierzbowa z urzekającą stacyjką kolejową, znajduje się około 5 km od renomowanej i kultowej Studzianki. W Wierzbowej możemy wyruszyć zarówno na grzyby do okolicznych lasów, jak i Szlakiem Borowika po leśne przygody do dawnej Studzianki (Armadebrunn): http://server962300.nazwa.pl/szlakiem-borowika-do-armadebrunn-studzianki.html

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty:

• zabytkowy Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Wierzbowej z roku 1756, z wieżą podwyższoną w roku 1819. Wezwanie kościoła zostało ustanowione przez przesiedleńców z Liczkowiec; tamtejszy kościół parafialny funkcjonował pod identycznym wezwaniem;

• zabytkowy budynek gospodarczy nr 111.

Warte wzmianki są także:

• budynek stacji kolejowej z końca XIX w.

• obserwacyjna wieża przeciwpożarowa, odgrywająca kluczową rolę w ochronie Borów Dolnośląskich.

Tereny Wierzbowej są mi bardzo bliskie. Od 2000 roku byłem tu wiele razy. Czasami wysiadałem w Wierzbowej na grzyby i szedłem lasami do Studzianki lub jeszcze dalej – do Leszna Górnego, a nieraz kończyłem grzybobrania, zasuwając co sił w nogach i gumowcach od Leszna Górnego i Studzianki. Wszystkie grzybobrania na tych terenach to uczta duchowa i zmysłowa, bez względu na grzybowe rezultaty. Niejednokrotnie bywało tak, że dochodziłem do Wierzbowej w kompletnych ciemnościach, zaledwie kilka minut przed odjazdem ostatniego pociągu… ;))

Wierzbowa sprawia wrażenie miejsca, w którym czas może nie tyle, co się zatrzymał, ale znacznie zwolnił, co dla mnie stanowi spory atut tej miejscowości. Krajobrazy rozciągające się wokół wsi są nacechowane artyzmem przyrody, a jak człowiek pomyśli sobie, że za polami i łąkami, rozciągają się tysiące hektarów Borów Dolnośląskich, w których maskują się prawdziwki, borowiki sosnowe, koźlarze, podgrzybki, kurki i dziesiątki innych skarbów runa leśnego, to nogi same rwą się do lasu jak opętane. ;))

Chociaż motywem przewodnim w tym artykule są pomnikowe drzewa w Wierzbowej, wyprawę dendrologiczną po wsi, najlepiej rozpocząć od stacji kolejowej, na której rośnie bardzo okazały i nadszarpnięty zębem czasu klon zwyczajny. Wprawdzie drzewo nie zostało uhonorowane statusem pomnika przyrody, to warto je odwiedzić i obejrzeć.

Obwód pierśnicowy pnia klonu wynosi 410 cm, co stawia go na wysokim miejscu, wśród najgrubszych klonów zwyczajnych, rosnących na terenie Dolnego Śląska. Jest on grubszy od większości klonów, które są pomnikami przyrody. Jednak kondycja drzewa nie jest najlepsza.

W obrębie korony notuje się liczne martwice, ubytki kory, wyłamania konarów i wypróchnienia. Ku uciesze nielicznej garstki ludzi, którzy zwracają na niego uwagę i trzymają za niego kciuki, staruszek klon wciąż daje radę i w każdym roku zieleni się oraz mieni w blasku promieni Słońca wędrującego nad stacją.

Jak przetrwał zimę i styczniowo-lutowe wichury? Mam obawy, ale żyję nadzieją, że za kilka tygodni ujrzę go w wiosennej szacie, pełnej zielonego poruszenia na pędach. Stare drzewa na stacjach kolejowych, coraz częściej odchodzą w niepamięć, a po ich odejściu, nie sadzi się następców i pozostaje tylko wszechogarniająca pustka.

POMNIKI PRZYRODY OŻYWIONEJ

W Wierzbowej na aktualnym wykazie pomników przyrody ożywionej figuruje 5 drzew, przy czym 4 drzewa rosną na terenie wsi, a jedno w pobliżu drogi z Wierzbowej do wsi Pasternik. W terenie nie udało się odnaleźć jednego drzewa – klonu zwyczajnego rosnącego w zachodniej części parku. Być może drzewo to już nie istnieje, albo w rejestrach błędnie podano jego lokalizację.

(1) DĄB SZYPUŁKOWY WERNYHORA 526 CM

Najsłynniejszym i jednocześnie najstarszym pomnikiem przyrody wsi jest dąb szypułkowy, którego nazwano dębem “Wernyhora” ( Dąb_szypułkowy_Wernyhora ). Drzewo rośnie przy ul. Wierzbowa 1. Jak podaje Wikipedia: “Wernyhora to  wędrowny starzec, legendarny wieszcz kozacki, lirnik kozacki z XVIII wieku. W jednym z polskich mitów narodowych występuje jako postać przepowiadająca losy Rzeczypospolitej. Wśród badaczy brak pewności co do tego, czy była to postać autentyczna. Być może Wernyhora był postacią, którą stworzyła ludowa legenda. Joachim Lelewel spisał około roku 1830 proroctwa Wernyhory. Jan Matejko uwiecznił go na obrazie.”

Obwód pierśnicowy pnia dębu wynosi 526 cm, a wysokość 22 metry. Wiek drzewa szacowany jest na ponad 340 lat. Tym samym jest to najgrubsze znane mi drzewo, które rośnie na terenie Wierzbowej, chociaż nie wykluczam, że w okolicznych zadrzewieniach śródpolnych i alejach, może rosnąć równie okazały lub nawet grubszy osobnik.

Pomnikowy dąb rośnie w niezbyt korzystnym dla niego stanowisku, z uwagi na bliskość drogi i budynku mieszkalnego. W związku z tym, drzewu w dużym stopniu ograniczono swobodę dla sfery korzeniowej oraz silnie zredukowano koronę – usunięto wszystkie konary z dolnych partii pnia.

Dąb jest w środku częściowo wypróchniały, na pniu od strony ulicy widać sączącą się czarną maź, które może być efektem jakiejś infekcji bakteryjnej. Stan zdrowotny i techniczny drzewa można określić jako średni. Mimo to, drzewny Matuzalem Wierzbowej daje radę i roztacza nad tym fragmentem wsi, aurę dendrologicznej potęgi dębów.

Korona dębu jest obecnie silnie zredukowana i dosyć wąska, ale w miarę regularna. Dodatkową ciekawostką z Wikipedii jest ta, która dotyczy upamiętnienia imienia Wernyhory. Tak nazwano jedną z ulic w Bielsku-Białej, Krakowie, Łodzi, Przemyślu, Szczecinie i Warszawie.

(2) LIPA HOLENDERSKA 399 CM

Drugie pomnikowe drzewo rośnie przy posesji Wierzbowa 47. Jest nim lipa holenderska ( Lipa_holenderska_w_Wierzbowej ). To bardzo rzadko spotykany gatunek drzewa objęty ochroną pomnikową. Aktualne dane w Centralnym Rejestrze Form Ochrony Przyrody wskazują, że na terenie Dolnego Śląska mamy tylko 4 pomnikowe lipy holenderskie.

Poza dębem Wernyhora i dębem, który rośnie w kierunku do wsi Pasternik, wszystkie pomnikowe drzewa w Wierzbowej są oznaczone tablicami informacyjnymi, na których podano podstawę prawną powołania pomnika przyrody, gatunek drzewa objęty ochroną i źródło sfinansowania tablicy. Szkoda, że słowem nie wspomniano o historii drzew, nie podano ich parametrów, wymiarów, ciekawostek, itp.

Według CRFOP drzewo ma lekko uszkodzone gałęzie. Zapewne informacje te dotyczą okresu sprzed kilku lat, bowiem obecnie pomnikowa lipa wygląda jak polna wierzba rosnąca na miedzy, ponieważ została całkowicie ogłowiona (to powszechna praktyka stosowana na wierzbach), a jej koronę tworzą wyłącznie pędy wtórne. Obwód pierśnicowy pnia drzewa (dane z CRFOP) wynosi 399 cm, wysokość 12 metrów.

Dodatkowo pień drzewa jest częściowo uszkodzony i wygląda to na uszkodzenie mechaniczne. Nie wiem, co było przyczyną tak radykalnej redukcji korony. Być może drzewo straciło pierwotną koronę wskutek jakiejś wichury lub burzy. Ewentualnie doszły względy bezpieczeństwa, gdyż lipa rośnie blisko budynku i drogi, którą uczęszczają mieszkańcy.

Uważam, że wymyślona przeze mnie nazwa lipa “wierzbo-sylwetkowa” dobrze oddaje obecny wygląd drzewa.

(3) DĄB SZYPUŁKOWY PRZY CMENTARZU 437 CM

Trzecie pomnikowe drzewo rośnie przy cmentarzu, ale najpierw kilka zdań o samym miejscu spoczynku ciał. Niewielki cmentarz parafialny został zinwentaryzowany i posiada swoją stronę internetową ( http://mogily.pl/wierzbowa ), na której napisano, m.in., że “znajduje się na niej Interaktywny Plan Cmentarza, na którym można odnaleźć dane o każdym grobie i osobach w nich pochowanych wraz z miniaturą zdjęcia. Z kolei w Galerii możemy podziwiać te niezwykłe miejsca, piękne nagrobki i zwykłe krzyże z różnych okresów. Zakładka Rocznice przypomina o osobach zmarłych danego dnia kalendarzowego. 

Ten dział w zamiarze twórców ma być cały czas rozwijany, a informacje nadal gromadzone. Najważniejsza jest oczywiście wyszukiwarka, w której po wpisaniu nazwiska i imienia możemy odnaleźć pochowanego. Sortowanie umożliwia nam odnalezienie osób najstarszych, najwcześniej urodzonych lub zmarłych.” Przy cmentarzu zaczynają się pola, łąki oraz park. Niestety nie było czasu, aby się po nim powłóczyć.

Pomnikowy dąb rośnie w pobliżu ogrodzenia cmentarza, obok drogi gruntowej i oznaczony został tablicą ( Dąb_szypułkowy_przy_cmentarzu_w_Wierzbowej ). Wokół roztaczają się piękne rolnicze, wiejskie krajobrazy, a w oddali widać moc Borów Dolnośląskich. W CRFOP wskazano, że pomnik przyrody ma połamane i wyschnięte gałęzie oraz uszkodzony pień.

Nie jest to znacznie wyróżniające się drzewo w swoim gatunku. Według danych z CRFOP osobnik mierzy w obwodzie pierśnicowym pnia 437 cm, na wysokość 23 metry. Niemniej drzewo posiada oczywiście wymiary pomnikowe. Ciekawa jest też budowa dębu.

Jego pień jest bardzo krótki i już na wysokości około 2 metrów rozchodzi się na dwa główne przewodniki. Czyli pokrój drzewa jest charakterystyczny dla osobników soliterowych. Część dolnych konarów usunięto chirurgicznie, a niektóre wyłamały się naturalnie.

Chociaż pomnikowy dąb należy do drzew mających dużą swobodę wokół, nie wykształcił zbyt szerokiej i regularnej korony, ale trzeba też wziąć pod uwagę jej uszczuplenia – naturalne i sztuczne, co wizualnie wpływa na sylwetkę pomnika przyrody.

Na wykazie pomnikowych drzew Wierzbowej widnieje jeszcze klon zwyczajny, który miał rosnąć w pobliżu pomnikowego dębu, ale pomimo poszukiwań, nie został odnaleziony w terenie.

(4) DĄB SZYPUŁKOWY PRZY DRODZE Z WIERZBOWEJ DO WSI PASTERNIK 430 CM

Ostatnie pomnikowe drzewo w okolicy rośnie już poza wioską, w pobliżu drogi z Wierzbowej do wsi Pasternik i w ogóle nie jest oznaczone tablicą informacyjną lub zieloną tabliczką na pniu. Ten pomnik przyrody również reprezentuje dąb szypułkowy.

Chociaż przy jego opisie w CRFOP podano, że drzewo ma obcięte, wyschnięte i połamane gałęzie, to jest to najbardziej rozłożysty i najmocniej ugałęziony dąb w porównaniu do sylwetki dębu Wernyhora i pomnikowego okazu rosnącego przy cmentarzu.

Według CRFOP ( Dąb_szyp._przy_drodze_z_Wierzbowej_do_wsi_Pasternik ), obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 430 cm, a wysokość 23 metry.

Drzewo prezentuje się malowniczo na tle rozległych pól i łąk. Wraz z innymi okazami rosnącymi w otoczeniu, stanowi cenne zadrzewienie śródpolne i nawiązuje do dobrych tradycji i praktyk dawnego rolnictwa, kiedy drzewa postrzegane były jako przyjaciele i sprzymierzeńcy człowieka. Tak pozostało do dzisiaj, tylko ludzie, coraz częściej źle traktują drzewa.

Korona dębu jest szeroka, okazała, rozłożysta i regularna. Stan techniczny i zdrowotny pomnika przyrody jest dobry. Szkoda, że w pobliżu jego sfery korzeniowej usypano jakieś górki z ziemi/piachu oraz wyrzucono śmieci.

W zasadzie to wszystko, co można w skrócie napisać o pomnikowych drzewach w Wierzbowej. Wioska ta ma klimat “old-skulowy”, jeszcze nie sponiewierany rewitalizacją, bylejakością, rozbudową na łapu-capu i betonozą. To stanowi o jej wybitnych walorach krajobrazowych, chociaż mam świadomość, że nie wszyscy się ze mną zgodzą w takim postrzeganiu wsi.

Poza tym, aura otaczających Wierzbową Borów Dolnośląskich, jeszcze mocniej podkreśla jej charakter i wartość. Warto też wiedzieć, że w pobliskiej miejscowości Pasternik rośnie druga pomnikowa lipa holenderska. Zatem na terenie Wierzbowej i Pasternika rośnie 50% pomnikowych drzew tego gatunku na Dolnym Śląsku. 

PODSUMOWANIE

1) W Wierzbowej (woj. dolnośląskie, powiat bolesławiecki, gmina Gromadka) – wsi położonej w otoczeniu kultowych dla grzybiarzy i nie tylko Borów Dolnośląskich, na wykazie pomników przyrody ożywionej figuruje 5 drzew, przy czym jeden osobnik rośnie nieco za wioską w kierunku wsi Pasternik, natomiast pomnikowego klonu zwyczajnego nie odnaleziono w terenie.

2) W zamian możemy podejść na stację kolejową w Wierzbowej i przyjrzeć się klonowi zwyczajnemu, którego wprawdzie nie objęto ochroną pomnikową, ale drzewo o obwodzie pierśnicowym pnia 410 cm, dość znacznie wyróżnia się wśród osobników swojego gatunku na terenie naszego województwa. Niestety, stan zdrowotny i techniczny drzewa jest zły.

3) Najstarszym (ponad 340-letnim) i najsłynniejszym pomnikowym drzewem Wierzbowej jest dąb szypułkowy Wernyhora, który mierzy w obwodzie pierśnicowym pnia 526 cm, przy wysokości 22 metrów. Drzewo ma silnie zredukowany aparat asymilacyjny, a jego pień jest częściowo wypróchniały. Drzewo rośnie przy posesji Wierzbowa 1. 

4) Gdy udamy się do posesji Wierzbowa nr 47 to zapoznamy się z pomnikową lipą holenderską o obwodzie pierśnicowym pnia 399 cm i wysokości 12 metrów. W wyniku całkowitego ogłowienia i odbudowy przez drzewo korony, wyłącznie na bazie pędów wtórnych, lipa ta przypomina głowione wierzby rosnące na polnych miedzach. Obecnie jest to jedno z czterech pomnikowych drzew tego gatunku, które rośnie na Dolnym Śląsku. 

5) Przy polnej drodze obok cmentarza parafialnego możemy podziwiać kolejny pomnik przyrody Wierzbowej. Jest to dąb szypułkowy, który mierzy w obwodzie pierśnicowym pnia 437 cm, a jego wysokość wynosi 23 metry. Stan zdrowotny i techniczny drzewa jest zadowalający. Cechą charakterystyczną okazu jest bardzo krótki pień.

6) Ostatni pomnik przyrody, którym również jest dąb szypułkowy, rośnie w pobliżu szosy ciągnącej się z Wierzbowej w kierunku wsi Pasternik. Jest to najbardziej rozłożyste i chyba najmniej tknięte ludzką ręką, pomnikowe drzewo na tym terenie. Jego obwód pierśnicowy pnia wynosi 430 cm, a wysokość 23 metry. Po obejrzeniu pomników przyrody Wierzbowej, najlepiej udać się do lasu i przejść się do mega-hiper-max-kultowej Studzianki. ;))