Pamięć o wielkiej wodzie w 1997 roku – część 2.

Opole, 10. lipca 1997 roku. Stało się. Wielka woda zaatakowała miasto nad ranem i z olbrzymim impetem wdarła się do jego dzielnic. Jak opowiadali mieszkańcy osiedla Koszyka, w ciągu kilku minut woda pokryła całą powierzchnię i teren osiedla, bardzo szybko podnosząc się do góry.

Zaodrze znalazło się w Odrze. Panika, strach, ale i wielka ciekawość, co będzie dalej. Takie emocje targały mieszkańcami Opola. Niektórzy z terenów, gdzie nie dotarła powódź, przychodzili na przejażdżki pontonem i z chęci zrobienia zdjęć z powodzi.

Najbardziej niesamowite było to, że pomimo ogromnego rozlewiska, jakie utworzyła rzeka, poziom wody ciągle rósł. Do zakrycie prześwitów pod opolskimi mostami pozostawało dosłownie kilka centymetrów.

Tymczasem niektóre środki masowego przekazu zaczęły informować, że do Opola wielka woda dotrze 11 lipca. To była błędna informacja. Powódź z największymi masami wody i maksymalnym poziomem 777 cm, przetoczyły się przez Opole w dniu 10 lipca.

W godzinach wczesno-wieczornych, po osiągnięciu przez Odrę maksymalnego przepływu powodziowego i maksymalnego poziomu wody na wodowskazie, Odra ustabilizowała się. To oznacza, że przez kilka godzin woda już nie przybierała, ani też nie opadała.

Tak właśnie wyglądał przepływ przez miasto szczytu fali kulminacyjnej i w najbliższym czasie należało oczekiwać bardzo powolnego obniżania się poziomu rozszalałej rzeki. Pozostało tylko pytanie, kiedy to miało nastąpić?

Patrząc na Opole z dachów domów lub ze śmigłowców, ludzie nie mogli uwierzyć, że powódź dotknęła ich miasto i to w tak wielkim rozmiarze. Codziennie można było usłyszeć o powodziach, np. w Indiach, części Australii lub Bangladeszu.

Ale jakoś nie dopuszczano myśli, że podobny żywioł może przetoczyć się u nas. Tym bardziej, że często zapewniano nas o praktycznie zerowym prawdopodobieństwie wystąpienia rozległej powodzi, obejmującej takie miasta jak Racibórz, Opole czy Wrocław.

Rozległa powódź w Opolu i gminach – położonych zarówno przed, jak i za Opolem – była już ostatnim sygnałem, że wielka woda na razie nokautuje ludzi, stopniowo zalewając wszystkie miejscowości wzdłuż rzeki, nie dając ludziom żadnych szans na obronę chociaż jednego miasta.

Kiedy wieczorem, 10 lipca 1997 roku Wrocławianie oglądali wiadomości, nie mogli wprost uwierzyć, że 80 kilometrów w górę rzeki Odra wpadła w “szał” i “połknęła” swoimi wodami połowę miasta Opole.

Pamiętam w tym czasie wielkie poruszenie nad Odrą we Wrocławiu. Mieszkańcy licznie przychodzili nad wały i mosty patrząc, jak kształtuje się poziom wody. Odra na razie płynęła w korycie, chociaż wyraźnie było widać po szybkim nurcie i mętnej, brunatnej wodzie, że jej poziom jest wysoki.

Opuszczono jazy, otwarto śluzy, a i tak wody było tyle, jak ma to miejsce podczas zamkniętych urządzeń. Nie było jednak żadnych podstaw – oczywiście na podstawie widocznych oględzin – że Odra może zagrozić miastu. Rzeka wezbrała, ale siedzi w korycie. Czyli jest dobrze.

Za to w Opolu dramat narastał. Woda wdarła się m.in. do opolskiego ZOO topiąc nawet te zwierzęta, którym woda nie jest straszna, np. hipopotamy. Odra spowodowała ogromne zniszczenia infrastruktury, a wielu ludziom zabrała cały dorobek życia, zalewając ich mieszkania i domy po sufit.

Coraz bardziej obawiano się wybuchu epidemii. W dniu 11 lipca Odra w Opolu – chociaż nadal przypominająca jedno ogromne jezioro, systematycznie opadała. Pomimo to, lwia część terenów, które zalała rzeka, nadal było odciętych od świata.

Na wielką wodę przygotowywały się Brzeg i Oława. Aby chronić Wrocław i obniżyć poziom wody, rozważano operację wysadzenia wałów przed Wrocławiem, m.in. w Łanach i Kamieńcu Wrocławskim. Całodobowe dyżury na wałach mieszkańców tych miejscowości, uniemożliwiły przeprowadzenie tej operacji.

Wielu Wrocławian miało do nich żal i złościło się argumentując, że miasto jest znacznie cenniejsze niż kilka wsi. Sęk w tym, że punkt widzenia zależy od punktu siedzenia. Wrocławianin wolał zalanie wiosek, ale gdyby był ich mieszkańcem, z pewnością walczyłby o wały jak lew. Władza ponoć zapewniała mieszkańców wsi, że wszystko im odbuduje.

Niestety, władza chyba zapomniała, jak często kłamała i miała mieszkańców w różnych sytuacjach gdzieś, zatem nie można było się dziwić, że traktowano te zapowiedzi jako propagandę i kłamstwo, chociaż intencje rządzących, być może były dobre.

Wioski za Opolem topiły się jedna po drugiej. Między Jelczem a Wrocławiem Odra bardzo szeroko rozlała się, podtapiając lub zatapiając rozległe tereny. Wielka woda “szukała” taktyki, jak przechytrzyć Wrocławian i wpłynąć sobie do centrum miasta.

Warto jeszcze przyjrzeć się zbiornikowi w Nysie, który wypuszczał 1500 m3 wody na sekundę, gdzie maksymalny przepływ powodziowy powodujący zalania, ale jeszcze bez rozległych szkód dla miejscowości położonych poniżej zbiornika wynosi 450 m3 na sekundę.

Nie było jednak innej możliwości, ponieważ podczas fali kulminacyjnej do zbiornika w każdej sekundzie wpływało 2650 m3. Upust mniejszej ilości wody groził przerwaniem zbiornika lub przelaniem się wody górą.

11 lipca 1997 roku Odra we Wrocławiu wystąpiła z koryta. Przed południem poszedłem zobaczyć co się dzieje w starym korycie Odry pomiędzy jazem Psie-Pole a Mostem Warszawskim. Odra wylała na łąki między wałami, a jej poziom systematycznie rósł, około 10cm na godzinę.

Jednak nie wyglądało to jakoś szczególnie groźnie, ponieważ zapas przestrzeni między wałami był naprawdę bardzo duży. Woda podnosiła się już przez cały dzień. Nie było widać jakiegoś większego niepokoju wśród przyglądających się mieszkańców. Coraz częściej powtarzano mit niezatapialności “wrocławskiego Titanica”.

Chodziło o to, że we Wrocławiu przez wiele lat utarł się mit o niezawodnej ochronie przeciwpowodziowej miasta, zbudowanej przez Niemców po powodzi z 1903 roku. Mówiono, że Wrocław na pewno się obroni, gorzej może być z miastami położonym za Wrocławiem.

Wieczorem 11. lipca poszedłem jeszcze raz sprawdzić poziom wody w Odrze. Od rana przybyło jej grubo ponad metr, a tempo podnoszenia się poziomu lustra nie zwalniało i nadal wynosiło na oko około 10cm na godzinę. Niektóre media zapewniały, że Wrocław jest suchy, bezpieczny i obroni się przed wielką wodą. Czyli mit “Titanica” trwał nadal…

12 lipca 1997 roku z rana wstałem bardzo wcześnie bo około godziny 4:30. Rzut okiem na chodnik. Sucho. Rzeka nie płynie. Ok. Pękałem z ciekawości, jak wygląda Odra po nocy, ile przybyło wody i czy jeszcze się podnosi. Około godziny 5:40 wychodziłem z mieszkania i spotkałem na parterze sąsiada – Jurka, który pracował w jakichś zakładach na ul. Krakowskiej i który wychodził do pracy.

Mieszkałem blisko Odry. Moją dzielnicę do rzeki dzielił szeroki pas ogródków działkowych. Dojście na wały zajmowało jakieś 15 minut. Szybkim krokiem wyszedłem na ulicę i ruszyłem w kierunku działek.

Po kwadransie znalazłem się na wałach i po raz pierwszy w życiu zobaczyłem tak mocno wezbraną Odrę. Na wałach było już sporo ludzi, którzy przyglądali się coraz bardziej niebezpiecznie wyglądającej rzece. Ludzie wymieniali się wszelkimi informacjami powodziowymi, które słyszeli w mediach, wśród znajomych i rodziny.

Odra zdobyła już około 3/4 wysokości wałów i nadal się podnosiła. Wewnątrz czułem, że ten dzień nie będzie spokojny. Tylko nie zdawałam sobie sprawy, jak bardzo…

Po około dwóch godzinach wróciłem do domu. Opowiedziałem rodzicom, babci i siostrze o tym, co widziałem i szybko podjęliśmy decyzję o ewakuacji piwnicy. Mieszkaliśmy na wysokim, drugim piętrze, zatem nie czuliśmy się mocno zagrożeni. Uwinąłem się z ojcem w około półtorej godziny. W piwnicy pozostały tylko jakieś rupiecie, które – w razie zalania – od razu wyrzucilibyśmy na śmietnik.

Około południa byłem na dole klatki schodowej, gdzie kilku sąsiadów debatowało nad planem ewakuacji w razie przerwania przez Odrę wałów. Słuchaliśmy też radia, z którego serwowano nam coraz gorsze informacje.

Ku naszemu zaskoczeniu, z pracy wrócił sąsiad z parteru Jurek. Jedna z sąsiadek zapytała: “Dlaczego tak szybko wróciłeś z pracy Panie Jurku”? Szybko odpowiedział – “W Siechnicach wały wywaliło, woda już wpływa na ul. Opolską i Krakowską. Trójkąt Bermudzki (czyli m.in. ulice Traugutta, Krakowska i Kościuszki) oraz centrum miasta popłyną”.

Wtedy postanowiłem wziąć rower i szybko udać się w pobliże Ostrowa Tumskiego i Młyna Maria, aby zobaczyć, jak tam wygląda zagrożenie.

Kiedy zobaczyłem, że woda już prawie ociera się o koniec murów trzymających ją w korycie i dziesiątki ludzi sypiących worki z piaskiem, postanowiłem do nich dołączyć. Przez ponad 3 godziny, non stop, praktycznie bez wytchnienia, pomagałem ratować zabytki na Ostrowie Tumskim przed napierającą Odrą.

Dopadło mnie lekkie zmęczenie. Postanowiłem pojechać na Nadodrze, aby zobaczyć, co tam się dzieje. Woda wybijała ze studzienek kanalizacyjnych. Bardzo dużo zgromadziło się jej pod wiaduktami przy ul. Reymonta i ul. Trzebnickiej.

Następnie pojechałem na most przy ul. Pomorskiej. Tam Odra – z uwagi na zwężenia – płynęła w takim amoku, że jej szum przypominał sztorm nad morzem i to co najmniej 10 w skali Beauforta. Wzdłuż ulicy Grodzkiej budowano wały z worków z piaskiem, aby chronić Uniwersytet i uniemożliwić rzece atak na wrocławski rynek.

Ponad godzinę pomagałem w tych zabezpieczeniach. Dochodziła godzina 17. We Wrocławiu było coraz bardziej nerwowo. Odra wpadła w taki sam “szał” jak wcześniej w Opolu, Kędzierzynie-Koźlu czy Raciborzu.

Przed godziną 17:30 pierwsze, szerokie jęzory wody zaczęły zalewać ulicę Traugutta i Pogotowie Ratunkowe. Na bocznych ulicach nerwowo budowano barykady z worków, wypełnionych piachem. Ponad 2 godziny pomagałem przy budowie jednej z nich. Dokładnie – przy ul. Pułaskiego.

Mniej więcej po godzinie 18, coraz bardziej rozlewająca się woda w centrum Wrocławia trafiła na fosę miejską. Wystarczyły jej zaledwie dwie godziny, aby ją wypełnić. Następnie ponownie zaczęła zdobywać kolejne powierzchnie w centrum miasta. W wielu dzielnicach trwała mobilizacja i walka mieszkańców z rozjuszoną wodą.

Wody przybywało w niezwykłym tempie. Udałem się na ulicę Kołłątaja, gdzie także pomagałem układać worki z piaskiem. Nie pamiętam jak długo. Wiem, że byłem już zmęczony, ale postanowiłem pomagać nadal. 20 lat temu nie było jeszcze komórkowego BOOM i można było zadzwonić z budki telefonicznej (pamięta o nich ktoś jeszcze?).

Zadzwoniłem do domu (budka jeszcze działała), aby powiedzieć rodzicom, żeby się nie martwili, że ze mną wszystko ok., tylko na noc raczej nie przyjdę, bo trzeba miasto ratować, no chyba, że u nas Odra wleje się na dzielnicę to szybko wrócę. Rodzice nie chcieli słyszeć o moim pozostaniu, ale ja byłem uparty i nie wróciłem do domu. W końcu miałem 18 lat. Kozak, nie ma co. ;))

Udałem się ponownie na Nadodrze. Było już ciemno. Ludzie posługiwali się latarkami i wszelkim sztucznym oświetleniem, ponieważ systematycznie wyłączano w mieście prąd. Pomogłem m.in. Marianowi z naszej grzybowej paczki wynieść trzy 50-litrowe butle wina na górę. Po tej operacji, z uśmiechem na twarzy stwierdził: “Resztę może zalać”. ;))

Pracowałem na workach przy ul. Trzebnickiej. Woda pokonywała coraz więcej zabezpieczeń i penetrowała miasto z każdej strony. Cholernie kiepsko to wyglądało. Czułem większe zmęczenie, ale nie odpuściłem. Postanowiłem układać worki tak długo, jak będzie potrzeba.

Noc z 12 na 13 lipca 1997 roku we Wrocławiu była jedną wielką walką mieszkańców z powodzią. Podczas jej trwania, większość czasu pomagałem przy układaniu worków. Wczesnym świtem, ulica Piłsudskiego – jedna z centralnych ulic miasta, zamieniła się w wartką rzekę. Na Trójkącie Bermudzkim połączone wody Odry i Oławy zalały dzielnicę średnio na wysokość 1,5 – 2 metry.

Linia obrony przed wodą przebiegała m.in. wzdłuż nasypu kolejowego. Woda nie pokonała tych zabezpieczeń i nie wdarła się na drugą stronę, penetrując Stare Miasto, Szczepin i boczne osiedla. Dotarła na Plac Legionów, gdzie wcześniej wylała już z fosy.

Na punkcie pomiarowym dla Wrocławia w Trestnie, Odra osiągnęła poziom 724 cm (stan alarmowy wynosi 430 cm), co dawało przepływ około 3500-3600 m3 wody na sekundę. Wrocław, aby nie ucierpieć podczas wezbrania, był przygotowany maksymalnie na 2100 m3 na sekundę.

Woda wdarła się do wielu innych dzielnic miasta, ale wciąż bohatersko i nadludzkim wysiłkiem bronił się Biskupin i Karłowice. Za to na Zaciszu i Zalesiu woda przerwała wały i z impetem zalała osiedla i domy. Dotarła do Parku Szczytnickiego, zalewając dopiero co wyremontowany i odnowiony Ogród Japoński. Trwała heroiczna walka o uratowanie wrocławskiego ZOO.

Także brałem w tym udział. Było tam naprawdę niebezpieczne. Zwierzęta wyczuwały niebezpieczeństwo i wyraźnie były poddenerwowane. Około godziny 10. przyszedłem do domu, opowiedziałem, jak wygląda sytuacja i powiedziałem, że po obiedzie idę na wały, chociaż zmęczenie już dawało się we znaki. Minęła ponad doba bez snu, po wielogodzinnym zasuwaniu na workach.

Niedzielę, 13 lipca spędziłem w większości przy pracach na workach w różnych częściach miasta. W miarę możliwości, obejrzałem też zalane dzielnice. To amfibia podwiozła, to jakiś desperat w ciężarówce lub Straż Pożarna. Dramat rozgrywał się na Kozanowie, Pilczycach, Popowicach, Praczach Odrzańskich i w wielu innych miejscach. Opowiadano też bzdury i plotki powodziowe.

Absurdem było stwierdzenie, że na Kozanowie jest aż 9 metrów wody (więcej niż maksymalny stan na wodowskazie)… Przecież Kozanów nie jest położony poniżej dna rzeki, chociaż jest nisko, bo kiedyś był to teren zalewowy, ale człowiek wiedział “lepiej” jak zagospodarować ten teren i wybudował brzydkie i liczne blokowiska.

W takich dramatach ujawniają się też najgorsze instynkty ludzkie. Szabrownicy okradali sklepy, a pseudo-handlarze sprzedawali chleb po 5 zł za bochenek. Pomimo powodziowego chaosu i bałaganu, niektórym dopisywał humor i opowiadali kawały powodziowe, np. o babie u lekarza, która skarży się, że ma Odrę w domu lub o Teatrze, który wystawia obecnie tylko jedną sztukę i jest nią “Skrzypek na dachu”. ;))

Niektórzy witali się mówiąc: “Jak leci”? Drudzy odpowiadali: “Ok. Nie przelewa się”. 13 lipca był dla mnie bardzo męczącym i wyczerpującym dniem. Po nieprzespanej nocy i pracy na workach czułem duże zmęczenie. Odra pokazała wszystkim, że wrocławski mit Titanica o jego niezatapialności, ostatecznie legł w gruzach, a właściwie w wodzie.

Wieczorem alarm powodziowy miał miejsce na mojej dzielnicy. Wskutek zalania Nadodrza i wypełnienia przez wodę kanału ulgi, który nie miał wałów i był chroniony dwiema śluzami – pierwszą przy jazie Psie-Pole, drugą – przy moście Osobowickim, woda zaczęła wylewać na ogródki działkowe. Rozpoczęła się gorączkowa akcja zabezpieczania dzielnicy workami z piachem.

Trwała praktycznie do rana, w której oczywiście brałem udział i już coraz bardziej czułem się jak w jakimś transie z powodu zmęczenia. Rankiem, 14 lipca minęły dwie doby, jak nie spałem. Pomimo tego, nie zrezygnowałem z dalszej aktywności obronnej miasta.

Wydawało się, że woda znalazła sobie bardzo dużo miejsca na ogródkach i chyba nie dotrze do naszych kamienic. Rzeczywiście tak było. Działki – dosyć rozległe i położone w obniżeniach, przyjęły olbrzymie masy wody. Niektóre altany zalało po sam dach. Mimo to, woda nie przedarła się na osiedla, np. przy ul. Jaracza, Damrota, Daszyńskiego lub Prusa.

Około południa spotkałem na dzielnicy paczkę znajomych, którzy oświadczyli mi, że idą pomagać Caritasowi w akcji rozwożenia wody, chleba i innych produktów na zalane Kowale, dokładnie do domków w pobliżu szkoły Żeglugi Śródlądowej na ul. Brücknera.

Nie trzeba było mnie przekonywać, żeby do nich dołączyć. Spędziliśmy tam ponad 10 godzin, pamiętam tylko, że do domu wróciłem około 21. Na początku akcji z ul. Kochanowskiego, przy moście Szczytnickim zabrała nas wyładowana wszelkimi produktami wielka ciężarówka Caritasu, która zawiozła nas na mosty nadodrzańskie w pobliżu szkoły. Były to jedyne suche miejsca wokół. Przy szkole żeglugi Odra sięgała około 2 metrów i płynęła bardzo szybko.

Stamtąd pontonami dostarczaliśmy zalanym mieszkańcom najpotrzebniejsze rzeczy i produkty. Niestety, pracownicy Caritasu na naszych oczach nie wyładowali wszystkiego na mostach, tylko część rzeczy zabrali z powrotem, twierdząc, że im się też coś należy. Były tam środki higieniczne, ręczniki, woda mineralna, jakieś ubrania itp. Zatem pracownicy okazali się też złodziejami. Niestety. Mieli po nas przyjechać za kilka godzin. Nie przyjechali.

Zrobiło to wojsko. Do domu wróciłem tak zmęczony, że miałem już pierwsze zwidy i halucynacje. Wspomnę jeszcze o kawie, jaką poczęstowała nas na mostach pewna Pani. Przyniosła ją w termosie. Była to jak do tej pory najmocniejsza kawa, jaką w życiu wypiłem. Myślałem, że tylko ja po niej mam walenie serca, gorąc na twarzy i kopa do działania. Pozostała część naszej paczki miała identyczne objawy. Co tam w środku u licha było???

W domu opowiadałem o całej akcji. Mama powiedziała, że ma już serdecznie dosyć powodzi i moich wielogodzinnych nieobecności w domu. Ze zmęczenia miałem fioletowe oczy, jakbym od kogoś dostał. Obiecałem, że już nigdzie nie pójdę. ;)) Ostatecznie poszedłem spać o godzinie 2:30 15 lipca, tym samym bijąc życiowy rekord w braku snu przez 70 godzin. Nie planuję go powtórzyć lub pobić. ;))

Wieczorem, 14 lipca w poniedziałek, woda w Odrze systematycznie obniżała się. Wielka powódź przeszła przez Wrocław kompletnie zaskakując ludzi, którzy jeszcze w piątek 11 lipca nie wierzyli, że Wrocław może zostać zalany. Dramat powodzi przeczołgał się jeszcze przez wiele miasteczek i wsi. Dzisiaj, 20 lat po wielkiej wodzie, życie w nadodrzańskich miastach toczy się swoim torem.

Rzeki płyną leniwie i przyglądają się mieszkańcom, czy wyciągnęli wnioski z wielkiej wody. Chociaż wykonano wiele prac modernizacyjnych (wiele też nie wykonano lub jest w planach), to wydaje się, że rzeka ponownie jest coraz bardziej lekceważona. Wszelkie plany regulacji i zabudowy rzek i ich naturalnych terenów nie przemawiają do mnie. Kiedyś przyjdzie wirujący niż z południa trasą VB i zrzuci wielkie masy wody. Wtedy rzeki ponownie sprawdzą, czy człowiek wyciągnął naukę i wnioski z historii…  

Tak w wielkim (chociaż długim) skrócie wyglądała powódź we Wrocławiu w 1997 roku z perspektywy 18-letniego Pawła Lenarta. Z najważniejszych miejsc które broniłem przed wezbraną rzeką 2. uratowały się, a 4. kompletnie zalało. Rzeka wygrała. Moje wspomnienia dedykuję wszystkim, którzy w tych dniach ratowali miasto i pomagali sobie nawzajem.

Zdjęcia, które załączyłem do pierwszej i drugiej części mojego powodziowego felietonu pochodzą wyłącznie z albumów, książek i materiałów poświęconych powodzi, których tytuły widnieją na niektórych zdjęciach w pierwszej części. W drugiej części znalazło się też kilka zdjęć, które nabyłem po powodzi w zakładzie fotograficznym przy ul. Chrobrego we Wrocławiu.